Pedagog/psycholog szkolny w sądzie – jak przygotować się do roli świadka?

Artykuł zawiera lokowanie marki własnej.

Praca pedagoga i psychologa szkolnego to nie tylko prowadzenie zajęć, konsultacji i interwencji w murach szkoły. Coraz częściej specjaliści ci otrzymują wezwania do sądu – jako świadkowie w sprawach rodzinnych, opiekuńczych, rozwodowych, o ograniczenie władzy rodzicielskiej czy ustanowienie rodziny zastępczej lub adopcji. W takich sytuacjach pojawia się naturalny stres (pamiętam to dokładnie): jakie pytania mogą paść, jakich dokumentów potrzebuję, co mogę powiedzieć, a czego nie wolno mi ujawniać?

Wystąpienie w sądzie to ważne doświadczenie zawodowe, wymagające nie tylko wiedzy merytorycznej o dziecku, ale także świadomości prawnej i etycznej. W związku z tym, że kiedyś sama musiałam zmierzyć się z taką sytuacją (nie ukrywam, że było to bardzo trudne doświadczenie) wiem, że warto być dobrze przygotowanym. Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przyda się wszystkim, którzy również będą musieli stawić czoła przesłuchaniom w sądzie.

Jak dobrze przygotować się do zeznań w sądzie?

1. ZROZUM SWOJĄ ROLĘ W POSTĘPOWANIU – kim będziesz w sądzie? Najczęściej świadkiem, a jako świadek przede wszystkim relacjonujesz fakty, obserwacje, swoje działania i interwencje w szkole. Nie oceniasz sytuacji prawnej ani nie orzekasz – od tego jest sąd.

2. ZAPOZNAJ SIĘ Z DOKUMENTACJĄ – przejrzyj dokładnie:

dziennik pedagoga/psychologa,
notatki z rozmów z dzieckiem, rodzicami, wychowawcami,
protokoły zespołów wspierających ucznia,
opinie, orzeczenia, IPET-y, WOPFU, które sporządzałeś/aś.

Nie twórz nowej opinii, jeśli sąd cię o to nie prosi. Jako świadek przygotuj się do rzetelnego przedstawienia faktów i dat.

3. PRZYGOTUJ SIĘ MERYTORYCZNIE – najlepiej spisać sobie:

chronologię ważnych zdarzeń (kiedy pojawił się problem, jakie działania podjęto),
wypowiedzi dziecka (cytaty, jeśli istotne),
informacje o funkcjonowaniu ucznia w szkole – zachowanie, frekwencja, relacje, emocje itd.

4. PRZYGOTUJ SIĘ MENTALNIE – sąd może zadawać pytania szczegółowe i powtarzać je w różnej formie – odpowiadaj spokojnie, rzeczowo, na temat. Jeśli czegoś nie pamiętasz lub nie wiesz, masz prawo tak odpowiedzieć.

5. PAMIĘTAJ O ODPOWIEDNIM STROJU I ZACHOWANIU – ubierz się formalnie (marynarka, koszula, stonowane kolory). Bądź punktualny/a. Odpowiadaj w sposób spokojny, unikaj emocjonalnych komentarzy. Nie wchodź w dyskusję ze stronami – odpowiadasz sądowi, nie rodzicom, pełnomocnikom czy kuratorowi.

6. NAJWAŻNIEJSZE: ZNAJ SWOJE GRANICE – wiedz, że masz prawo do ochrony tajemnicy zawodowej, chyba że sąd zwolni cię z niej formalnie. Jeśli pytanie narusza twoje kompetencje (np. wymaga interpretacji prawnej), powiedz, że to wykracza poza twoje uprawnienia.

Dodatkowo, jeśli wiesz o planowanym wezwaniu, warto:

skonsultować się z radcą prawnym szkoły i/lub dyrektorem,
przećwiczyć swoje wypowiedzi w formie notatek,
przypomnieć sobie podstawowe przepisy o ochronie danych i tajemnicy zawodowej (RODO, ustawa o zawodzie psychologa, karta nauczyciela).

Jakie są uprawnienia i ograniczenia pedagoga/psychologa szkolnego w sądzie?

Uprawnienia:

Prawo do bycia świadkiem – masz prawo zostać wezwany/a przez sąd w charakterze świadka w sprawach rodzinnych, opiekuńczych, rozwodowych, adopcyjnych itp.
Prawo do przedstawiania faktów – możesz relacjonować swoje obserwacje, działania, rozmowy z dzieckiem, rodzicami, nauczycielami oraz przebieg interwencji podjętych w szkole.
Prawo do korzystania z dokumentacji – możesz opierać się na swojej dokumentacji szkolnej (dziennik pedagoga/psychologa, notatki służbowe, protokoły zespołów, opinie itp.).
Prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie objęte tajemnicą zawodową, chyba że sąd zwolni cię z tajemnicy zawodowej formalnie w toku rozprawy (art. 180 kpk, ustawa o zawodzie psychologa art. 14).
Prawo do odpowiedzi: „Nie pamiętam / Nie mogę odpowiedzieć”, jeśli nie pamiętasz lub pytanie wykracza poza twoją wiedzę.

Ograniczenia:

Brak uprawnień do wydawania opinii biegłego – jako pedagog lub psycholog szkolny nie wydajesz opinii biegłego sądowego, jeśli nie zostałeś/aś formalnie powołany/a w tej roli.
Brak prawa do interpretacji przepisów prawnych – nie możesz wypowiadać się w kwestiach prawnych, np. kto powinien mieć opiekę nad dzieckiem – to decyzja sądu.
Tajemnica zawodowa – nie możesz ujawniać informacji chronionych tajemnicą zawodową bez zwolnienia przez sąd.
Brak uprawnień do udzielania informacji o stanie zdrowia dziecka – jeśli nie masz zgody rodziców/prawnych opiekunów lub zwolnienia z tajemnicy, nie możesz udzielać takich informacji (dotyczy w szczególności psychologa szkolnego – ustawa o zawodzie psychologa art. 14).
Brak prawa do ujawniania danych innych uczniów – możesz mówić wyłącznie o uczniu, którego dotyczy sprawa, nie o osobach trzecich.

Jakie pytania może zadać sąd?

Poniżej przykładowa lista pytań, jakie mogą paść w sądzie podczas przesłuchania pedagoga lub psychologa szkolnego:

Pytania ogólne o funkcję i pracę:

Jakie stanowisko zajmuje Pan/Pani w szkole?
Od kiedy pracuje Pan/Pani w tej szkole?
Jakie są Pana/Pani obowiązki jako pedagoga/psychologa?
Jak często ma Pan/Pani kontakt z dzieckiem?
Jak długo zna Pan/Pani dziecko?
W jakich okolicznościach poznał/a Pan/Pani dziecko?

Pytania o funkcjonowanie dziecka w szkole:

Jak dziecko funkcjonuje w szkole pod względem edukacyjnym?
Czy dziecko ma trudności w nauce? Jakie?
Jak zachowuje się na lekcjach?
Czy dziecko przejawia problemy wychowawcze lub emocjonalne?
Jak dziecko funkcjonuje w relacjach rówieśniczych?
Czy dziecko ma przyjaciół w klasie?
Jak dziecko reaguje na polecenia nauczycieli?
Czy dziecko jest agresywne, wycofane, lękowe?
Czy zaobserwowano u dziecka zachowania autoagresywne lub próby samookaleczeń?

Pytania o sytuację rodzinną dziecka (fakty, nie oceny):

Czy dziecko mówiło Panu/Pani coś o swojej sytuacji w domu?
Czy dziecko zgłaszało problemy w relacji z rodzicami/opiekunami? Jakie?
Czy były podejmowane interwencje w związku z sytuacją rodzinną dziecka? Jakie?
Czy prowadził/a Pan/Pani rozmowy z rodzicami dziecka?
Jak rodzice współpracują ze szkołą?
Czy rodzice/opiekunowie przychodzą na zebrania, konsultacje, spotkania zespołów?
Czy były zgłaszane obawy o bezpieczeństwo dziecka? Komu? Kiedy?
Czy szkoła podejmowała działania interwencyjne (Niebieska Karta, zawiadomienie do OPS, sądu rodzinnego)?
Czy dziecko opowiadało o przemocy fizycznej lub psychicznej w domu?

Pytania o działania szkoły:

Jakie działania szkoła podjęła w sprawie tego dziecka?
Czy dziecko objęte jest pomocą psychologiczno-pedagogiczną? Jaką?
Czy dziecko ma opinię lub orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej?
Jakie formy wsparcia zostały wdrożone? (np. zajęcia rewalidacyjne, korekcyjno-kompensacyjne, TUS itp.)
Czy była konieczna współpraca z innymi instytucjami (OPS, PCPR, sąd, policja)?

Pytania o opinię:

Jak Pan/Pani ocenia ogólny rozwój dziecka?
Jak Pan/Pani ocenia potrzeby emocjonalne dziecka?
Jak dziecko reaguje na obecną sytuację rodzinną?
Czy według Pana/Pani dziecko czuje się bezpieczne w domu?
Czy sąd powinien wiedzieć coś jeszcze o dziecku, co według Pana/Pani jest ważne?

Podsumowując pamiętaj, że:

Jeśli pytanie wykracza poza twoje kompetencje, np. „Co według Pana/Pani byłoby najlepsze dla dziecka – adopcja czy rodzina zastępcza?”, odpowiedz: „Nie jestem w stanie odpowiedzieć na to pytanie. Mogę przedstawić jedynie moje obserwacje dziecka w środowisku szkolnym”.
Jeśli nie pamiętasz szczegółów, masz prawo odpowiedzieć: „Nie pamiętam dokładnie, musiałbym/musiałabym sprawdzić to w dokumentacji”.
Jeśli informacja jest objęta tajemnicą zawodową, odpowiedz: „Te informacje są objęte tajemnicą zawodową. Jeśli sąd mnie z niej zwolni, odpowiem”.

PEDAGOG SZKOLNY W PIGUŁCE

Jeśli chcecie usystematyzować wiedzę na temat pracy pedagoga szkolnego, albo dopiero rozpoczynacie swoją przygodę z zawodem, polecam materiał „Pedagog szkolny w pigułce”, który jest przede wszystkim praktycznym przewodnikiem po pracy pedagoga szkolnego, opartym o aktualne przepisy prawa oświatowego, wiedzę i doświadczenie.