Dzieci i młodzież, podobnie jak dorośli, mogą doświadczać sytuacji trudnych, nagłych i stresujących, takich jak wypadki, przemoc, utrata bliskiej osoby czy kryzysy rodzinne. Choć młody organizm często szybciej się regeneruje, psychika dziecka wymaga szczególnej troski i adekwatnego wsparcia. Pierwsza pomoc psychologiczna to nie terapia, lecz szybka i empatyczna reakcja, która może pomóc dziecku poczuć się bezpiecznie, zrozumieć własne emocje i odzyskać poczucie stabilizacji.
Co to jest pierwsza pomoc psychologiczna?
Pierwsza pomoc psychologiczna to forma wsparcia udzielanego osobie doświadczającej silnego stresu psychicznego, np. w wyniku traumy, katastrofy, wypadku, nagłej straty czy innego kryzysu. Nie jest to terapia ani diagnoza, lecz natychmiastowa, krótkoterminowa interwencja, której celem jest przywrócenie poczucia bezpieczeństwa, stabilizacji emocjonalnej i sprawczości.
Bardzo podoba mi się definicja zaczerpnięta z książki autorstwa Eweliny Supińskiej „Pierwsza pomoc psychologiczna. Jak wspierać osoby w kryzysie psychicznym?”, która mówi, że: „Pierwsza pomoc psychologiczna to wsparcie udzielane osobom znajdującym się w kryzysie psychicznym. Można ją porównać do pierwszej pomocy przedmedycznej, z tym że skupia się na potrzebach emocjonalnych i psychicznych osoby”.
Główne założenia pierwszej pomocy psychologicznej:
- Uspokajanie i wsparcie emocjonalne – pomoc w obniżeniu napięcia, okazanie empatii, obecności i zrozumienia.
- Zapewnienie bezpieczeństwa – zarówno fizycznego, jak i psychicznego.
- Zaspokojenie podstawowych potrzeb – jedzenie, picie, miejsce do odpoczynku, kontakt z bliskimi.
- Ułatwienie kontaktu z zasobami i wsparciem społecznym – np. rodzina, przyjaciele, instytucje.
- Informowanie – przekazanie prostych, rzetelnych informacji dotyczących sytuacji, dostępnej pomocy, normalnych reakcji na stres.
- Zachęcanie do aktywności i samopomocy – wzmacnianie poczucia kontroli i sprawczości.
Kto może udzielać pierwszej pomocy psychologicznej?
Nie tylko psycholodzy. Pierwsza pomoc psychologiczna może być udzielana przez każdego, kto zauważy zmiany w funkcjonowaniu bliskiej osoby mogące świadczyć o trudnościach ze zdrowiem psychicznym. Podobnie jak pierwszej pomocy przedmedycznej może udzielić każda przeszkolona w tym zakresie osoba, tak samo każdy ma potencjał, aby udzielić pierwszej pomocy psychologicznej.
Co NIE jest celem pierwszej pomocy psychologicznej?
Pierwsza pomoc psychologiczna:
- nie jest terapią psychologiczną,
- nie polega na zmuszaniu do mówienia o traumie,
- nie ocenia, nie interpretuje,
- nie obiecuje, że „wszystko będzie dobrze”.
Pierwsza pomoc psychologiczna w szkole
Celem pierwszej pomocy psychologicznej w szkole jest zapewnienie natychmiastowego wsparcia uczniom, którzy doświadczyli silnego stresu, kryzysu lub traumatycznego wydarzenia – zanim trafią pod opiekę specjalistów (np. psychologa czy interwenta kryzysowego).
Kiedy udzielać pierwszej pomocy psychologicznej w szkole?
Sytuacji, kiedy dziecko może potrzebować wsparcia jest wiele – warto obserwować uczniów i reagować, kiedy widoczna jest nagła zmiana zachowania młodego człowieka. Niemniej jednak są sytuacje, które powinny wzbudzać szczególną uwagę dorosłych m.in.:
- wypadek na terenie szkoły,
- niespodziewana śmierć ucznia/nauczyciela,
- przemoc rówieśnicza,
- nagła ewakuacja (np. po alarmie bombowym),
- zdarzenia rodzinne (np. śmierć rodzica, rozwód),
- przeżycie napadu, gwałtu, próby samobójczej, samookaleczenia,
- nagła utrata poczucia bezpieczeństwa (np. uczeń ofiarą hejtu, cyberprzemocy).
Kto może udzielić pierwszej pomocy psychologicznej w szkole?
Każdy nauczyciel, pedagog, wychowawca, pracownik obsługi – pod warunkiem znajomości podstawowych zasad wsparcia emocjonalnego.
Nie trzeba być psychologiem – ważna jest empatyczna obecność, opanowanie i znajomość tego, czego nie mówić i nie robić.
Należy jednak pamiętać, że nie jest się terapeutą, ale bezpieczną osobą, która pomaga dziecku przetrwać pierwsze minuty lub godziny kryzysu.
Jeśli sytuacja tego wymaga, bardzo ważne jest poinformowanie psychologa szkolnego lub innych specjalistów.
Czego nie robić udzielając pierwszej pomocy psychologicznej?
- Nie wypytywać o szczegóły traumatycznego zdarzenia.
- Nie oceniać (np. „Nie przesadzaj”, „Inni mają gorzej”).
- Nie składać obietnic, których nie można spełnić („Wszystko będzie dobrze”).
- Nie zostawiać dziecka samego w szoku.
Przykładowe zdania wspierające:
- „To normalna reakcja na trudną sytuację”.
- „Masz prawo tak się czuć”.
- „Jestem przy tobie”.
- „Zajmiemy się tym krok po kroku”.
5 kroków pierwszej pomocy psychologicznej udzielanej w szkole:
- Bezpieczeństwo – należy zadbać o to, by uczeń był fizycznie i emocjonalnie bezpieczny.
„Jesteś teraz w bezpiecznym miejscu”. - Uspokojenie – kolejnym krokiem powinna być pomoc dziecku w wyciszeniu się. Często wystarczy obecność i spokojny głos, np. „Oddychaj ze mną powoli…”
- Wsparcie – okazanie empatii i zrozumienia. Nie trzeba nic naprawiać, wystarczy być.
„Rozumiem, że to dla ciebie trudne”. - Informacja – warto powiedzieć dziecku, co się dzieje i co będzie się działo. Dziecko musi odzyskać poczucie orientacji w sytuacji i kontroli. „Za chwilę przyjdzie pani pedagog/psycholog i będzie z tobą rozmawiać…”
- Łączenie z pomocą – należy zadbać o to, by uczeń nie został sam. W tym celu można połączyć go z bliską osobą lub specjalistą., np. „Zaraz zadzwonimy do twoich rodziców. Jesteśmy tu, by ci pomóc”.
Pamiętajmy jednak, że każda sytuacja jest indywidualna i wymaga odpowiedniego podejścia. Nie ma idealnej i zerojedynkowej recepty, która sprawdzi się w każdej sytuacji – bardzo ważne jest indywidualne podejście do danej sprawy.
Ważne!
Warto mieć w szkole opracowaną procedurę kryzysową, w razie wystąpienia sytuacji trudnych, z którą zapoznam Was już w kolejnym artykule 🙂
Źródła:
- Na czym polega pierwsza pomoc psychologiczna i jak jej udzielać w pracy? Wywiad z Eweliną Supińską (2024). Pobrano z: https://justjoin.it/blog/pierwsza-pomoc-psychologiczna (dostęp: 29.07.2025 r.).
- Na czym polega pierwsza pomoc psychologiczna? Pobrano z: https://www.incognito-ctpb.pl/blog/na-czym-polega-pierwsza-pomoc-psychologiczna/ (dostęp: 29.07.2025 r.).
- Supińska E., Pierwsza pomoc psychologiczna. Jak wspierać osoby w kryzysie psychicznym?, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2024.
