O tym, jak wzmacniać w dziecku poczucie własnej wartości
Na wstępie małe przypomnienie dotyczące trzech poprzednich artykułów z cyklu: Jak pozytywnie „budować” dziecko?
Komunikacja – o mocy słów kierowanych do dzieci – czytaj tutaj >
Efekt Pigmaliona w edukacji – O sposobie traktowania dzieci i samospełniającej się przepowiedni – czytaj tutaj >
„Nie” z miłości – O asertywności w relacji dziecko-rodzic – czytaj tutaj >
Okres dzieciństwa jest szczególnie ważny w kształtowaniu poczucia własnej wartości, dlatego też chcąc pozytywnie „budować” dziecko zarówno rodzice, jak i nauczyciele nie mogą pominąć tego ważnego aspektu w swoich wychowawczych trudach.
Po co człowiekowi poczucie własnej wartości?
Poczucie własnej wartości pozwala nam czuć się ze sobą dobrze, gdyż mamy przekonanie, że jesteśmy wartościową osobą, która zasługuje na to, co najlepsze. Dzięki adekwatnemu poczuciu własnej wartości widzimy swój indywidualizm jako coś, co nas określa, co sprawia, że jesteśmy jedyni i niepowtarzalni. Potrafimy określić własną atrakcyjność – swoje mocne strony i zalety, a także sprecyzować oczekiwania wobec siebie. Poczucie własnej wartości umożliwia nam podejmowanie decyzji w zgodzie ze sobą, w oparciu o wyznawane wartości i przekonania. Poczucie własnej wartości jest niezwykle ważnym elementem naszego życia, ponieważ wpływa m.in. na to, co o sobie myślimy, na nasze emocje i zachowanie, a także na budowanie relacji z innymi ludźmi i ogólną jakość życia.
Dzieci z niskim poczuciem wartości cechuje m.in.:
- przygnębienie, smutek,
- brak zadowolenia z życia,
- poczucie bezsensu,
- oczekiwanie samych złych rzeczy w stosunku do własnej osoby – rozczarowań, porażek,
- poczucie bycia niedoskonałym, niewystarczającym i nic niewartym,
- samotność i wycofywanie się z relacji,
- samokrytycyzm i nienawiść do siebie,
- nieumiejętność dostrzegania w sobie tego, co dobre,
- szybkie poddawanie się,
- unikanie podejmowania nowych wyzwań,
- obawa przed krytyką,
- niechęć do wypowiadania się w towarzystwie,
- nieadekwatna samoocena,
- poczucie wyobcowania,
- nieumiejętność przyjmowania komplementów, prezentów,
- brak wiary w swoje sprawstwo,
- poddawanie się dręczycielom, nieumiejętność obrony, poczucie, że zasługuje na złe traktowanie.
Margot Sunderland w swojej książce „Niska samoocena u dzieci” (s. 14) zwraca uwagę, że:
„Poczucie bezwartościowości może wzbudzić w dziecku pragnienie śmierci”.
Dlatego też dzieci z niską samooceną mogą m.in.:
- dopuszczać się autosabotażu,
- samookaleczać się,
- mieć zniekształcony obraz własnej osoby,
- doprowadzać do zaburzeń odżywiania,
- przejawiać zachowania antyspołeczne,
- podejmować próby samobójcze.
Chcąc zadbać o poczucie własnej wartości swojego dziecka należy przede wszystkim – wskazówki dla rodziców:
- zapewnić mu bezwarunkową miłość,
- dbać o jego potrzeby,
- okazywać wsparcie (zwłaszcza w sytuacjach trudnych) i szacunek,
- mieć dla niego czas,
- być uważnym na jego potrzeby,
- rozmawiać z dzieckiem – zachęcanie do mówienia o uczuciach, emocjach,
- umożliwić mu odniesienie sukcesu,
- chwalić i doceniać (także za podjęte wysiłki, a nie tylko efekt końcowy),
- nie porównywać z innymi,
- nie krytykować za każdy błąd czy poniesioną porażkę (jeśli krytyka, to tylko konstruktywna),
- nie zawstydzać i nie obarczać winą,
- wierzyć w dziecko i motywować je do podejmowania działań,
- zachęcać do rozwijania zainteresowań, odkrywania nowych pasji,
- zapewnić poczucie sprawstwa (adekwatnie do wieku i możliwości),
- pozwalać sobie pomóc (nawet w najprostszych czynnościach dnia codziennego),
- uświadamiać dziecku jego wartość,
- nauczyć bezwarunkowej akceptacji siebie.
„Aby dziecko mogło wykształcić poczucie własnej wartości, na każdą pojedynczą krytyczną uwagę powinno przypadać co najmniej sześć pochwał”. M. Sunderland, Niska samoocena u dzieci, s. 99.
Nauczyciel może zadbać o poczucie własnej wartości ucznia przez:
- akceptowanie w sposób bezwarunkowy,
- dawanie wsparcie w sytuacjach trudnych,
- wyrażanie uznania,
- niezawstydzanie (zwłaszcza przed innymi),
- unikanie porównań z innymi,
- uczenie współpracy z innymi,
- dostrzeganie starań, a nie tylko pozytywnego efektu końcowego,
- chwalenie nawet najmniejszych osiągnięć,
- bycie szczerym i autentycznym w relacji,
- motywowanie do działania, ale przy tym niezmuszanie,
- unikanie krytykowania ucznia, nawet jeśli poniesie porażkę,
- nauczenie wyciągania lekcji na przyszłość z trudnych doświadczeń czy niepowodzeń,
- pozwalanie na odniesienie sukcesu,
- odkrywanie z uczniem jego zalet i mocnych stron,
- nauczenie akceptowania słabych stron,
- pokazywanie, co i w jaki sposób można zmienić, jak nad sobą pracować,
- zachęcanie do rozwijania zainteresowań, odkrywania nowych pasji, do aktywności.
Sposób, w jaki rodzice i nauczyciele mówią do dziecka, informuje dziecko, co do niego czują. Ich stwierdzenia mają wpływ na jego szacunek do samego siebie i poczucie własnej wartości. W dużym stopniu język rodziców determinuje przeznaczenie dziecka.
Haim Ginott
