O tym, kiedy warto zawrzeć pisemną umowę z uczniem + przykładowy wzór kontraktu do pobrania
Pracując z dziećmi i młodzieżą, można spotykać się z sytuacjami, w których zwykła rozmowa nie wystarcza. Uczniowie potrzebują czegoś więcej niż tylko wskazania zasad – chcą mieć poczucie, że są partnerami w procesie zmiany. Właśnie wtedy sprawdza się kontrakt pedagogiczny (nazywany także wychowawczym). To prosta, ale niezwykle skuteczna forma umowy pomiędzy uczniem a pedagogiem, często także z udziałem rodziców i/lub wychowawcy. Dzięki niemu dziecko jasno wie, czego się od niego oczekuje, ale ma też poczucie wpływu i odpowiedzialności za własne decyzje.
Czym jest kontrakt pedagogiczny?
Kontrakt pedagogiczny to zazwyczaj pisemna umowa pomiędzy uczniem a pedagogiem/psychologiem (czasem także z udziałem rodziców i wychowawcy), w której strony określają:
- zasady zachowania,
- oczekiwane cele,
- nagrody i konsekwencje w przypadku przestrzegania lub łamania ustalonych zasad.
Kiedy warto zawrzeć kontrakt?
- gdy uczeń notorycznie łamie zasady szkolne (np. wagary, agresja, spóźnienia),
- gdy potrzebne jest zmotywowanie ucznia do pracy nad sobą,
- przy cyklicznych konfliktach z rówieśnikami,
- w ramach działań wychowawczych po incydencie (np. bójka, cyberprzemoc),
- jako element pracy indywidualnej z uczniem, np. objętym pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
Zasady tworzenia kontraktu
- Konkretność – ustalenia muszą być jasne i jednoznaczne (np. „nie opuszczam lekcji bez zgody nauczyciela” zamiast „poprawię swoje zachowanie”).
- Krótki czas obowiązywania – najlepiej 2–4 tygodnie, z możliwością przedłużenia.
- Współuczestnictwo ucznia – uczeń współtworzy kontrakt, ma poczucie wpływu.
- Równowaga – obok obowiązków ucznia muszą być zapisane także zobowiązania pedagoga (np. rozmowy wspierające, pochwały).
- Pozytywne sformułowania – zapisujemy, co uczeń ma robić, a nie tylko czego nie wolno.
- Widoczność – kopia kontraktu u ucznia, pedagoga, często także w teczce wychowawcy i u rodzica.
Dlaczego warto zawierać kontrakt z uczniem?
- Jasne zasady i oczekiwania – kontrakt pozwala uczniowi dokładnie wiedzieć, czego się od niego oczekuje. Zamiast ogólnych apeli typu „zachowuj się lepiej”, ma konkretny plan działań: co robić, czego unikać, jak reagować.
- Odpowiedzialność ucznia – podpisując kontrakt, uczeń bierze odpowiedzialność za swoje zachowanie. To on zobowiązuje się do realizacji ustaleń, a nie tylko „słucha poleceń dorosłych”.
- Współuczestnictwo i poczucie wpływu – uczeń współtworzy kontrakt, więc ma poczucie, że ma głos. Zwiększa to jego motywację i redukuje opór („to moje zasady, a nie narzucone odgórnie”).
- Wzmocnienie motywacji – kontrakt zawiera system nagrody i konsekwencji, co sprawia, że uczeń widzi realne korzyści ze zmiany swojego zachowania.
- Narzędzie wychowawcze i terapeutyczne – kontrakt to forma umowy wychowawczej, ale jednocześnie działa jak technika terapeutyczna – uczy m.in. planowania, samokontroli, refleksji nad swoim postępowaniem.
- Dokument i dowód działań – kontrakt jest spisanym dokumentem – można się do niego odwołać przy kolejnych spotkaniach. Dzięki temu nie ma wątpliwości, co zostało ustalone.
- Wsparcie relacji dorosły–uczeń – kontrakt to sygnał dla ucznia: „wierzę, że potrafisz się zmienić, daję ci szansę i pomogę ci”. To buduje zaufanie i partnerską relację.
- Łatwiejsza współpraca z rodzicami i nauczycielami – kontrakt można podpisać także z udziałem rodziców/wychowawcy – wtedy staje się narzędziem wspólnego oddziaływania i ułatwia współpracę.
Warto zawierać kontrakty, bo zamieniają one ogólne oczekiwania w konkretny plan działania, dają uczniowi poczucie sprawczości, a pedagogowi – narzędzie do konsekwentnej pracy wychowawczej i monitorowania efektów.
Czy kontrakt z uczniem wymaga zgody rodzica?
Na początku odpowiem krótko – to zależy od sytuacji i celu kontraktu.
Jeżeli kontrakt dotyczy bieżącego funkcjonowania ucznia w szkole (np. punktualność, kultura osobista, aktywność na lekcjach), pedagog/psycholog może podpisać go tylko z uczniem. Jest to traktowane jako element działań wychowawczych i nie wymaga formalnej zgody rodzica.
Jeśli natomiast kontrakt dotyczy poważniejszych problemów (np. przemoc rówieśnicza, agresja, wagary, używki, próby samookaleczeń), warto i należy włączyć rodziców. Rodzic jest wtedy partnerem w procesie wychowawczym i współodpowiada za konsekwencje i nagrody zapisane w kontrakcie.
Podsumowując: Osobiście jestem zwolenniczką współpracy z rodzicami, dlatego też zawsze najpierw rozmawiam z rodzicem w jaki sposób będę pracować z uczniem, tym samym informuję o zamiarze podpisania z dzieckiem kontaktu, jeśli widzę taką konieczność.
Elementy kontraktu
- Dane ucznia i data zawarcia.
- Określone cele (np. poprawa frekwencji, zmniejszenie agresji).
- Zasady postępowania (konkrety w punktach).
- Wsparcie i zobowiązania pedagoga/psychologa.
- System nagród (pochwały, list gratulacyjny do rodziców, drobne przywileje).
- System konsekwencji (rozmowa dyscyplinująca, informacja do rodziców, działania statutowe).
- Czas obowiązywania kontraktu.
- Podpisy: uczeń – pedagog/psycholog – (opcjonalnie rodzic/wychowawca).
Przykładowy fragment kontraktu + wzór kontraktu do pobrania
Cel: poprawa frekwencji i zachowania na lekcjach.
Uczeń zobowiązuje się do:
- Codziennego przychodzenia do szkoły.
- Nieopuszczania lekcji bez zgody nauczyciela.
- Zgłaszania się do pedagoga raz w tygodniu na krótką rozmowę podsumowującą.
Pedagog zobowiązuje się do:
- Cotygodniowej rozmowy z uczniem.
- Informowania rodziców o pozytywnych zmianach.
- Pochwały w obecności klasy, jeśli uczeń utrzyma frekwencję przez tydzień.
Nagrody: pochwała, list do rodziców, możliwość udziału w wycieczce klasowej.
Konsekwencje: rozmowa z rodzicami, obniżenie oceny z zachowania, przekazanie sprawy dyrektorowi.
Każdy kontrakt musi być opatrzony podpisami wszystkich zainteresowanych.
Kontrakt najlepiej przygotować w dwóch egzemplarzach – jeden dla ucznia, drugi dla pedagoga.
DO POBRANIA – PRZYKŁADOWY WZÓR KONTRATKU PEDAGOGICZNEGO
Dajcie znać, czy korzystacie w swojej pracy z kontraktów?
