Koncepcja „okularów na ADHD” – o co dokładnie chodzi?

Z artykułu dowiesz się:

• co to jest koncepcja „okularów na ADHD”,
• co oznacza „założyć okulary na ADHD”,
• dlaczego warto „zakładać okulary na ADHD”,
• jakie konkretne działania można wprowadzić w szkole lub domu kierując się koncepcją „okularów na ADHD”.

W pracy z dziećmi i młodzieżą coraz częściej mówi się o potrzebie głębszego zrozumienia ich zachowań, zamiast ich szybkiego oceniania. Jedną z koncepcji, która pomaga zmienić perspektywę dorosłych – nauczycieli, rodziców i specjalistów – jest metafora „okularów na ADHD”.

Co to jest koncepcja „okularów na ADHD”?

Koncepcja „okularów na ADHD” to symboliczny sposób patrzenia na dziecko z uwzględnieniem jego trudności, potrzeb i neuroatypowego sposobu funkcjonowania. Założenie takich „okularów” oznacza próbę zobaczenia świata oczami ucznia z ADHD – z jego nadwrażliwością, trudnościami w regulacji emocji, potrzebą ruchu i impulsywnością. Taki sposób myślenia pomaga budować bardziej wspierające i dostosowane środowisko edukacyjne, w którym zamiast pytać „co jest z nim nie tak?”, zaczynamy zastanawiać się „co on chce nam przez to zachowanie powiedzieć?”.

Koncepcja „okularów na ADHD” to inaczej:

• Zrozumienie perspektywy osoby z ADHD – np. nauczyciel „zakłada okulary na ADHD”, by lepiej zrozumieć ucznia: jego impulsywność, trudność z organizacją, potrzebę ruchu.

• Strategie wspierające funkcjonowanie – jakby „narzędzia optyczne” pomagające lepiej widzieć i funkcjonować w codzienności (np. planery wizualne, słuchawki wyciszające, techniki pracy w skupieniu itp.).

„Okulary na ADHD” symbolizują:

• empatię;
• wiedzę o neuroatypowości;
• gotowość do dostosowań;
• ciekawość osoby zamiast oceniania.

Co oznacza „założyć okulary na ADHD”?

To znaczy patrzeć na zachowanie osoby z ADHD przez pryzmat jej wyzwań neurologicznych, a nie przez pryzmat złej woli, lenistwa czy braku wychowania.

Zamiast myśleć: „On się nie stara”, patrzymy na dziecko przez „okulary ADHD” i wtedy zmienia się nasza percepcja. Mówimy: „On naprawdę chce, ale jego mózg pracuje inaczej – potrzebuje innego wsparcia”.

Przez okulary ADHD zauważamy:

• Impulsywność nie jako złośliwość, tylko brak filtra – dziecko działa zanim pomyśli.
• Problemy z organizacją nie jako lenistwo, tylko jako realną trudność z planowaniem i pamięcią roboczą.
• Nadmiar ruchu lub gadatliwość jako potrzebę samoregulacji, nie rozrabianie.
• Zmienność nastrojów i frustrację jako efekt przeciążenia bodźcami lub niezaspokojonych potrzeb.

Dlaczego warto „zakładać okulary na ADHD”?

Warto „zakładać okulary na ADHD”, ponieważ metafora ta pomaga zmienić sposób myślenia o dziecku z trudnościami w zachowaniu i koncentracji. Warto przyjąć taką perspektywę z kilku ważnych powodów:

• Zrozumienie zamiast oceniania – zamiast postrzegać dziecko jako niegrzeczne, leniwe czy nieposłuszne, uczymy się rozumieć, że jego zachowanie wynika z realnych trudności neurologicznych, a nie złej woli. Dziecko z ADHD nie wybiera rozproszenia, nadmiernej ruchliwości czy impulsywności – to efekt innego funkcjonowania jego mózgu.
• Budowanie relacji i zaufania – dziecko, które czuje się zrozumiane i akceptowane, chętniej współpracuje, otwiera się na dorosłych i podejmuje wysiłek, by radzić sobie ze swoimi trudnościami. „Okulary na ADHD” pomagają dorosłym dostrzec wysiłek, jaki dziecko wkłada, nawet jeśli efekt końcowy nie zawsze jest idealny.
• Skuteczniejsze wsparcie – dzięki tej perspektywie łatwiej dobrać strategie wspierające dziecko – takie jak zmiany w organizacji pracy, przerwy sensoryczne, sposoby motywowania czy techniki wyciszające. Patrząc przez „okulary na ADHD”, szukamy narzędzi, a nie kar.
• Zapobieganie etykietowaniu i wykluczeniu – dzieci z ADHD są często narażone na krytykę, odrzucenie i brak wiary w swoje możliwości. Zmiana optyki pomaga chronić ich poczucie wartości i tożsamość, co przekłada się na ich rozwój emocjonalny i społeczny.
• Lepsza atmosfera w klasie i w domu – zrozumienie potrzeb dziecka z ADHD zmniejsza napięcia i konflikty. Ułatwia też innym uczniom/rodzeństwu zrozumienie, że „inne zachowanie” nie oznacza „złe dziecko”, ale inne potrzeby, które można wspólnie wspierać.

Koncepcja „okularów na ADHD” jest potrzebna, żeby:

• zrozumieć a nie oceniać,
• reagować z empatią, a nie złością,
• dostosować środowisko, zamiast próbować „naprawić” dziecko,
• budować relację, która sprzyja rozwojowi, a nie ją osłabiać.

Jakie konkretne działania można wprowadzić w szkole lub domu kierując się koncepcją „okularów na ADHD”?

Założenie „okularów na ADHD” oznacza, że zmieniamy sposób działania, komunikacji i organizacji pracy, by wspierać dziecko zgodnie z jego rzeczywistymi potrzebami. Konkretne działania, które można wprowadzić w szkole lub domu to m.in.:

• Zamiana komunikacji z „musisz się bardziej postarać” na „pomogę ci to ogarnąć”

Zamiast karcić za brak pracy domowej wspólnie rozpiszcie z dzieckiem plan, np. lista kroków, przypomnienie w telefonie itp.

• Dzielenie zadania na mniejsze części – pamiętajmy, że dla dziecka z ADHD całe zadanie może wydawać się przytłaczające.

Zamiast: „Napisz opowiadanie” (od razu całe) – „Dziś tylko wybierz bohatera. Jutro napisz pierwszy akapit”.

• Dawanie więcej okazji do ruchu

Zamiast: „Usiądź wreszcie spokojnie!” (komunikat skierowany do dziecka przez nauczyciela w klasie) – „Potrzebujesz się ruszyć? Zanieś coś do sekretariatu / przesuń krzesła / rozdaj karty pracy” (uczeń staje się naszym asystentem).

• Wspieranie pamięci roboczej

Zamiast oczekiwać, że uczeń zapamięta 3–4 instrukcje – zapisuj kroki na tablicy, daj checklistę albo pokaż graficznie (ikonki, kolory).

• Wprowadź czasówki i przerwy

Zamiast: „Masz 45 minut na zrobienie wszystkiego” – „Masz 10 minut na pierwszą część, potem 2 minuty przerwy”.

• Stworzenie „narzędziownika skupienia”

Dzieci z ADHD lepiej pracują, gdy mają dostęp do: piłeczek antystresowych, gumek sensorycznych przy krześle, słuchawek wyciszających, długopisów z klikaczem (kontrolowanym 😉).

• Zmiana sposobu komunikacji

Zamiast długich instrukcji i moralizowania – krótkie, konkretne komunikaty, np. „Słuchamy – oczy na mnie, ręce na biurku”.

• Wsparcie indywidualne (niezwracanie uwagi publicznie)

Dzieci z ADHD często słyszą krytykę, a to niszczy ich motywację. Dlatego zamiast: „Dlaczego znowu nie skończyłeś?” – podejdź dyskretnie i zapytaj: „Co ci pomoże dokończyć?”.

• Zamiana karania na strategię

Zamiast: „Za przeszkadzanie nie pójdziesz na przerwę” – „Widzę, że potrzebujesz się ruszyć – zrób 10 pajacyków i wróć do zadania”.

• Uczenie samoświadomości

Należy pomóc dziecku rozpoznać, co mu pomaga: „Kiedy lepiej się skupiasz – gdy siedzisz blisko tablicy czy z tyłu? Wolisz zacząć od pisania czy rysunku?”.

KSIĄŻKOWA POLECAJKA

Więcej na temat ADHD, a także o koncepcji „okularów na ADHD” możecie przeczytać w tej świetnej książce. 

Źródła:

• Anna Karcz-Czajkowska, ADHD. Poradnik dla rodziców. Jak lepiej zrozumieć i wspierać swoje wyjątkowe dziecko, Wydawnictwo Mamania, Warszawa 2025.
• Szkolenie „Okulary na ADHD” – CBTedu: https://cbt.edu.pl/course/okulary-na-adhd-w-praktyce-szkolnej