Procedura „Niebieskie Karty”

Dziecko zgłaszające w szkole przemoc w rodzinie – co powinien zrobić pracownik oświaty?

Z artykułu dowiesz się:

co to jest procedura „Niebieskie Karty”,
jak przebiega rozpoczęcie procedury,
co zrobić w sytuacji, kiedy przemocy doświadcza dziecko,
jakie obowiązki ma pracownik oświaty w ramach procedury.

Sytuacja, w której dziecko doświadcza przemocy w rodzinie jest zawsze niezwykle trudna. Chodzi przecież o dziecko, które powinno być otoczone troską, miłością i poczuciem bezpieczeństwa ze strony swoich opiekunów. Rola pracownika oświaty jest bardzo istotna, ponieważ często to właśnie w szkole dziecko sygnalizuje, że w domu dzieje się coś niedobrego. Tym, komu uczeń zaufa i powie o swoim problemie może być pedagog szkolny, psycholog, wychowawca klasy, ale także każda inna osoba będąca pracownikiem szkoły. Powzięcie informacji od dziecka o stosowaniu wobec niego przemocy od razu obliguje nas do działania. Nie można sprawy zbagatelizować, ale należy potraktować ją poważnie. Pierwszym krokiem, w takiej sytuacji jest rozpoczęcie procedury „Niebieskie Karty”.

Ważne! Miejcie na uwadze fakt, że nie jestem prawnikiem, stąd artykuł opiera się o wiedzę uzyskaną ze szkoleń oraz moje doświadczenia wynikające z pracy zawodowej. Niemniej jednak treści tutaj zawarte zostały skonsultowane ze specjalistami zajmującymi się na co dzień przemocą w rodzinie.

Na początku odpowiedzmy sobie na pytanie, co to jest procedura „Niebieskie Karty”?

Najkrócej jest to instytucjonalne narzędzie służące do przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Pełną definicję znajdziemy w nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (z dnia 10 czerwca 2010r. Dz.U. Nr 125 poz. 842), która weszła w życie w sierpniu 2011 roku i która mówi: „Procedura „Niebieskie Karty” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie”.

Najważniejsze dokumenty dotyczące procedury „Niebieskie Karty”:

Rozpoczęcie procedury „Niebieskie Karty”

Art. 9d. 4. Nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (z dnia 10 czerwca 2010r. Dz.U. Nr 125 poz. 842) stanowi, że: „Wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” następuje przez wypełnienie formularza Niebieska Karta w przypadku powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie”.

Oznacza to, że jeśli do jakiegokolwiek pracownika w szkole przyjdzie dziecko i zgłosi, iż wobec niego stosowana jest przemoc pracownik ten powinien wszcząć procedurę „Niebieskie Karty”. Każde powzięcie informacji o zaistnieniu przemocy nakazuje rozpocząć działania. Nie nam oceniać czy dziecko mówi prawdę czy nie, ale z pewnością informacji takiej nie można zbagatelizować.

Punkt 4 paragraf 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” mówi, o tym, że: „Rozmowę z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo”.

W związku z tym rozpoczynając procedurę NK należy:

podjąć działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie,
zadbać, aby rozmowa z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie odbywała się w warunkach dających możliwość swobodnej wypowiedzi oraz aby osoba ta miała zapewnione poczucie bezpieczeństwa i poszanowania jej godności.

Procedura rozpoczyna się w momencie wypełnienia formularza „Niebieska Karta – A”. Oprócz pracownika oświaty, którym może być każdy nauczyciel, pedagog, psycholog, dyrektor, itd., formularz może być wypełniony przez funkcjonariusza policji, pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub ochrony zdrowia.

Zgodnie z art. 9d ust. 1 Ustawy o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie „Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie”. Na pozór przepis ten jest dość dyskusyjny, ponieważ zakłada działania wbrew woli osób doświadczających przemocy. Należy tutaj wziąć pod uwagę fakt, że osoby doświadczające przemocy obawiają się podejmowania jakichkolwiek działań z uwagi na lęk przed osobami stosującymi przemoc. W związku z czym Ustawodawca zadbał, aby lęk, strach i obawa tych osób nie powstrzymywały działań instytucji.

Formularz powinien być wypełniony w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. W sytuacji, gdy jest to niemożliwe, można zrobić to bez udziału tej osoby.

Co w sytuacji, gdy mamy podejrzenie, że osobą doświadczającą przemocy jest dziecko?

Jeżeli osobą doznającą przemocy jest dziecko, to czynności podejmowane w ramach procedury „Niebieskie Karty” należy przeprowadzić:

w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego dziecka,
w miarę możliwości w obecności psychologa (obecność psychologa nie jest warunkiem niezbędnym w sytuacji, gdy szkoła nie ma takiej osoby w swoich zasobach kadrowych; psychologa może zastąpić, np. pedagog szkolny czy wychowawca ucznia).

Co w sytuacji, gdy to rodzice, opiekun prawny lub faktyczny są podejrzani o stosowanie przemocy wobec dziecka?

Paragraf 2 Rozporządzenie w sprawie NK mówi, że „Gdy osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc wobec dziecka jest rodzic, opiekun prawny lub faktyczny dziecka, działania z udziałem dziecka przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej”.

W rozumieniu art. 115 paragraf 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) osoby najbliższe to:

małżonek,
wstępny (dziadek, babka, prababka, pradziadek),
zstępny (syn, córka, wnuk, wnuczka, itd.),
rodzeństwo,
powinowaty w tej samej linii lub stopniu (szwagier, szwagierka, ale nie szwagier szwagra lub brat szwagierki),
osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Po wypełnieniu formularza „Niebieska Karta – A” osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przekazuje się formularz „Niebieska Karta – B”.

Zarówno dziecko, jak i osoba dorosła mają prawo wiedzieć, jakie działania będą podjęte w ich sprawie, gdzie mogą zwrócić się o pomoc oraz jak dalej procedura ta będzie wyglądać. Zasadnym jest, aby wszystkie te informacje przekazać osobom pokrzywdzonym (w przypadku dzieci, w sposób dostosowany do wieku z pominięciem wręczenia formularza B).

Formularz „Niebieska Karta – B” otrzymuje osoba dotknięta przemocą w rodzinie, lub w przypadku przemocy wobec dziecka rodzic, opiekun prawny lub faktyczny, osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie. Formularz B jest dokumentem dla osób pokrzywdzonych, zawierającym definicję przemocy, praw człowieka, informację o miejscach, gdzie można uzyskać pomoc. Formularza B nie przekazuje się osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie.

Co dalej po wypełnieniu formularza „Niebieskie Karty – A”?

Należy przesłać/przekazać formularz do właściwego terytorialnie, z uwagi na miejsce zamieszkania osoby doświadczającej przemocy w rodzinie Przewodniczącego Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury.
Przewodniczący Zespołu Interdyscyplinarnego w ciągu 3 dni od otrzymania formularza przekazuje formularz innym członkom Zespołu Interdyscyplinarnego lub powołanej grupie roboczej.
Następnie odbywa się spotkanie Grupy Roboczej z osobą podejrzaną o doświadczanie przemocy. Na spotkaniu ma miejsce m.in. analiza sytuacji rodzinnej, wypełnienie formularza „Niebieska Karta C” oraz opracowuje się indywidualny plan pomocy.
Kolejne spotkanie Grupy Roboczej odbywa się z osobą podejrzaną o stosowanie przemocy w rodzinie. Ma miejsce dalsza diagnoza sytuacji rodziny oraz rozmowa profilaktyczna – ostrzegawcza dotycząca konsekwencji stosowania przemocy w rodzinie.
Spotkania z osobami krzywdzonymi oraz stosującymi przemoc nie mogą być przeprowadzone w tym samym miejscu i czasie.

W sytuacji krzywdzenia dziecka może się zdarzyć, że to oboje rodzice stosują wobec niego przemoc, a osoba małoletnia nie będzie miała innej najbliższej rodziny, której będzie można przekazać formularz B – dziecko bowiem może nie mieć pełnoletniego rodzeństwa, a dziadkowie mogą nie żyć lub mieszkać bardzo daleko. W takiej sytuacji należy powiadomić sąd rodzinny i nieletnich o wgląd w sytuację rodzinną dziecka i wyznaczenie reprezentanta małoletniego w procedurze „Niebieskie Karty” (obowiązek ten spoczywa na Zespole Interdyscyplinarnym), a formularz B zapewne pozostanie u rozpoczynającego procedurę do czasu rozstrzygnięcia sytuacji dziecka.

Warto zaznaczyć, że wszczęcie procedury „Niebieskie Karty” nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem występowania przemocy w danej rodziny. Rozpoczynamy wspominaną procedurę, gdy mamy uzasadnione podejrzenie występowania przemocy. W trakcie trwanie procedury członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego bądź Grupy Roboczej diagnozują sytuację rodziny i stwierdzają czy przemoc w danej rodzinie rzeczywiście ma miejsce. W trakcie trwania procedury podejmowane są działania interwencyjno – pomocowe mające na celu powstrzymanie występowania przemocy w danej rodzinie. Ustawa oraz Rozporządzenie nie określają czasookresu trwania procedury „Niebieskie Karty”. Każdy przypadek wszczęcia procedury winien być traktowany indywidualnie i rozpatrywany z należytą starannością.

Jakie obowiązki ma pracownik oświaty w ramach procedury?

Szeroko rozumiany obowiązek informacyjny.
Możliwość uzyskania pomocy prawnej, psychologicznej, socjalnej – wskazanie na konkretne instytucje.
Organizacja dostępu do pomocy medycznej.
Prowadzenie rozmów z osobami stosującymi przemoc, informowanie o konsekwencjach stosowania przemocy oraz o możliwościach skorzystania z leczenia lub terapii dla sprawców przemocy w rodzinie.
Diagnozowanie sytuacji i potrzeb osoby dotkniętej przemocą, w szczególności wobec dzieci.
Udzielanie kompleksowych informacji rodzicowi, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu dziecka oraz osobie najbliższej o możliwościach pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej i pedagogicznej oraz wsparcia rodzinie, w tym o formach pomocy dzieciom świadczonych przez instytucje i podmioty w zakresie specjalistycznej pomocy na rzecz osób dotkniętych przemocą.

Więcej informacji:

Procedura „Niebieskie Karty” – podstawowe informacje Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – pobierz tutaj >
Rozporządzenie w sprawie procedury „Niebiekie Karty”- komentarz tutaj >
Co warto wiedzieć o procedurze? – zobacz tutaj >

Źródła: