Przemoc „w białych rękawiczkach”
Przemoc psychiczna wobec dzieci to jedna z form przemocy, która polega na stosowaniu wobec nich działań lub zaniechań, które wpływają negatywnie na ich emocje, rozwój psychiczny i poczucie własnej wartości. W związku z tym, że przemoc psychiczna nie jest widoczna od razu – nie ma fizycznych objawów, tak jak ma to miejsce w przypadku przemocy fizycznej, jest często mniej zauważalna i trudniejsza do zatrzymania. Trzeba jednak mieć świadomość, że przemoc psychiczna niesie ze sobą poważne i długotrwałe negatywne skutki dla rozwoju emocjonalnego, społecznego i poznawczego młodych ludzi.
Przemoc „w białych rękawiczkach” to potoczne określenie przemocy psychicznej, która może być bardzo subtelna, trudna do jednoznacznego uchwycenia i często niezauważalna dla otoczenia – a czasem nawet dla samej ofiary. Termin sugeruje elegancję i pozorną „czystość” sprawcy – kogoś, kto nie krzyczy, nie bije, ale rani słowem, manipulacją, chłodem, wyrachowaniem lub kontrolą.
Przykłady przemocy psychicznej wobec dzieci
Wyzwiska i obrażanie, np.:
- „Jesteś beznadziejny/a, niczego nie potrafisz zrobić dobrze!”
- „Lepiej by było, gdybyś się w ogóle nie urodził/a.”
Krytykowanie i wyśmiewanie, np.:
- wyśmiewanie wyglądu – „Czemu wyglądasz tak śmiesznie? Nigdy nie będziesz ładny/a.”
- szydzenie z zainteresowań – „Twoje hobby to strata czasu, i tak nigdy nic z tego nie osiągniesz!”
Ignorowanie i zaniedbywanie emocjonalne, np.:
- brak reakcji na płacz dziecka – „Przestań płakać, to nic nie zmieni.”
- unikanie rozmowy, gdy dziecko wyraża swoje potrzeby lub problemy
Zawstydzanie i publiczne upokarzanie, np.:
- krytykowanie dziecka przy innych – „On/ona nigdy nie nauczy się liczyć, jest na to za głupi/a.”
- zmuszanie dziecka do przyznania się do błędu w sposób upokarzający przed grupą
Manipulowanie emocjami, np.:
- straszenie porzuceniem – „Jeśli dalej będziesz taki nieposłuszny/a, oddam cię do domu dziecka!”
- wzbudzanie poczucia winy – „Gdybyś był/a lepszym dzieckiem, rodzice by się tak nie kłócili.”
Izolowanie społeczne, np.:
- zakaz kontaktu z rówieśnikami bez powodu
- zabranianie udziału w aktywnościach szkolnych czy pozaszkolnych
Stawianie nierealistycznych wymagań, np.:
- zmuszanie dziecka do perfekcyjnych wyników – „Musisz być najlepszy/a w klasie, inaczej jesteś porażką.”
- obwinianie za niepowodzenia rodziny – „To przez ciebie jesteśmy w takiej sytuacji!”
Lekceważenie osiągnięć, np.:
- ignorowanie sukcesów – „Zdobyłeś/aś piątkę? To nic wielkiego, inni zdobywają szóstki.”
- porównywanie do innych dzieci – „Czemu nie możesz być jak twój brat?”
To tylko wybrane przykłady przemocy psychicznej, których może być znacznie więcej.
Skutki przemocy psychicznej
Przemoc psychiczna nie zostawia siniaków na ciele, ale może zostawić głębokie rany w psychice.
- Emocjonalne i psychiczne – niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie, lęki, depresja, stany lękowe, zaburzenia nastroju, zaburzenia więzi i trudności w relacjach z innymi, problemy z regulacją emocji, impulsywność, nadmierna uległość lub agresja.
- Społeczne – izolacja społeczna, brak zaufania do ludzi, trudności w tworzeniu zdrowych relacji rówieśniczych i z dorosłymi.
- Poznawcze i edukacyjne – problemy z koncentracją, nauką, pamięcią, obniżone osiągnięcia szkolne, brak motywacji do działania.
Długoterminowe skutki w dorosłości – skutki przemocy psychicznej, której dziecko doświadcza, mogą mieć długotrwały wpływ i objawiać się także w dorosłym życiu. Dzieci, które były ofiarami przemocy psychicznej, często borykają się z problemami emocjonalnymi, społecznymi i zdrowotnymi nawet wiele lat po zakończeniu bezpośredniego kontaktu z przemocą.
Skutki przemocy psychicznej w dorosłym życiu:
- Niskie poczucie własnej wartości – dorosły, który w dzieciństwie słyszał krytyczne uwagi lub był poniżany, może mieć trudności z wiarą we własne możliwości i oceną siebie. Może to prowadzić do unikania wyzwań lub odczuwania chronicznego strachu przed porażką.
- Trudności w relacjach interpersonalnych – przemoc psychiczna może prowadzić do unikania bliskości lub przeciwnie – do bycia zbyt zależnym emocjonalnie od innych. Osoby dorosłe mogą mieć problemy z zaufaniem innym.
- Zaburzenia emocjonalne i psychiczne – depresja, stany lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) czy PTSD mogą być wynikiem długotrwałej przemocy psychicznej. W dorosłym życiu mogą pojawić się również zaburzenia osobowości, takie jak osobowość borderline czy narcystyczna.
- Problemy z regulacją emocji – dorosłe ofiary przemocy psychicznej często mają trudności z rozpoznawaniem i kontrolowaniem własnych emocji. Mogą doświadczać częstych wybuchów złości, apatii lub trudności z okazywaniem pozytywnych uczuć.
- Samokrytycyzm i wewnętrzny dialog negatywny – wewnętrzny głos krytyka, ukształtowany w dzieciństwie, może stale podważać osiągnięcia i decyzje dorosłej osoby. Taki sposób myślenia utrwala negatywne schematy i uniemożliwia rozwój.
- Problemy zdrowotne – chroniczny stres związany z przemocą w dzieciństwie może wpływać na rozwój chorób somatycznych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, zaburzenia autoimmunologiczne czy problemy trawienne. W dorosłości częściej występują również nałogi, takie jak uzależnienie od alkoholu, papierosów czy narkotyków, które są formą ucieczki od emocjonalnego bólu.
- Trudności zawodowe – niska samoocena i brak wiary we własne możliwości mogą prowadzić do unikania wyzwań zawodowych. Pracownik może być zbyt uległy lub zbyt defensywny wobec przełożonych czy kolegów.
- Reprodukowanie przemocy – niestety, często osoby, które doświadczyły przemocy psychicznej, nieświadomie powielają te schematy w relacjach z własnymi dziećmi lub partnerami.
Ważne!
Wczesne rozpoznanie i reakcja – zarówno w domu, jak i w szkole – mają kluczowe znaczenie dla zdrowia psychicznego dziecka, jego rozwoju, ale także przyszłego funkcjonowania w dorosłym życiu. I na koniec jeszcze raz powtórzę – przemoc psychiczna nie pozostawia widocznych ran, ale może spowodować głębokie i trwałe szkody emocjonalne, dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować jej objawów i szybko reagować.
