Pytanie, które zostało postawione w tytule artykułu wynika z moich ostatnich obserwacji i rozmów z dziećmi szkolnymi. Jak się okazuje nie wszyscy z utęsknieniem wyczekują wakacji – są uczniowi, którzy lubią szkołę i zwyczajnie nie chcą się z nią rozstawać aż na dwa miesiące. Jednak powodów, które mogą wywoływać napięcie i niepokój w związku z kończącym się rokiem szkolnym jest dużo więcej. Zanim jednak przejdziemy do ich omówienia, warto jeszcze raz podkreślić (tak wiem, że jest to przypominane bardzo często), że każde dziecko należy traktować indywidualnie – zarówno kiedy jesteśmy rodzicami, jak i nauczycielami. Podejście skoncentrowane na indywidualnej jednostce pozwoli nam być uważnymi na potrzeby i prawdziwe emocje dziecka, co tym samym ułatwi nam zapewnienie mu odpowiedniego wsparcia i pomocy.
Dlaczego uczniowie mogą odczuwać lęk i stres w związku z kończącym się rokiem szkolnym?
Jak już wspomniałam, lęk i stres związany z kończącym się rokiem szkolnym, może wynikać z wielu powodów, w zależności od wieku dziecka, jego sytuacji szkolnej i domowej oraz indywidualnych cech osobowości. Przyczyny, które można wskazać to m.in.:
- Stres związany z ocenami i promocją do następnej klasy – np. obawa przed złymi ocenami na świadectwie, często połączona ze wstydem lub lękiem przed reakcją rodziców. Stres może się także wiązać z niepewnością, co do promowania do następnej klasy, zwłaszcza jeśli uczeń ma trudności z danego przedmiotu czy przedmiotów.
- Presja rodzinna – rodzice mogą oczekiwać określonych wyników i porównywać dziecko z innymi. W związku z tym młody człowiek może czuć się odpowiedzialny za „niezawiedzenie” oczekiwań bliskich.
- Lęk społeczny i relacyjny – związany z obawą, że w wakacje dziecko straci kontakt z kolegami (może się pojawiać zwłaszcza u uczniów klas młodszych, którzy większość lub całe wakacje spędzają poza miejscem zamieszkania). Także uczniowie mający trudności w relacjach z rówieśnikami mogą obawiać się, czy po wakacjach, kiedy np. zmienią klasę, nie zostaną wykluczeni z nowej grupy rówieśniczej.
- Zmiana rutyny – są dzieci, które lubią szkolną rutynę – każdy dzień jest zaplanowany, większość czasu jest zorganizowana, a to daje poczucie bezpieczeństwa. Wakacje burzą ustalony rytm i łamią rutynę. W związku z tym beztroski czas wakacji, w którym nie ma regularnych zajęć, może u niektórych dzieci wywoływać niepokój związany z organizacją wolnego czasu.
- Niepewność i obawa przed tym, co nieznane – kiedy po wakacjach ucznia czeka przejście do nowej klasy (szczególnie z edukacji wczesnoszkolnej do klasy czwartej), poznanie nowego wychowawcy lub nowej szkoły, może występować lęk przed nieznanym – nowymi wymaganiami, nauczycielami i kolegami.
- Zmęczenie i wyczerpanie – końcówka roku to często czas przeciążenia: sprawdziany, kartkówki, podsumowania. Uczniowie mogą czuć się zmęczeni emocjonalnie i fizycznie, a zmęczony organizm mocniej reaguje na stres.
- Trudna sytuacja domowa lub rodzinna – w domu, w którym dziecko nie czuje się dobrze i bezpiecznie, bo np. jest w nim przemoc, nieustanne kłótnie, alkohol, może odczuwać lęk związany z nadchodzącym częstszym przebywaniem w domu.
Jak nauczyciel może pomóc uczniom?
Nauczyciel odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu lęku i stresu uczniów związanego z końcem roku szkolnego. Konkretne działania, które można podjąć to m.in.:
- Rozpoznanie emocji uczniów – zadawanie pytań otwartych: „Jak się czujecie, gdy myślicie o końcu roku szkolnego?”, „Czego się obawiacie?”. Istotna jest także obserwacja zmian w zachowaniu uczniów (np. wycofanie, płaczliwość, drażliwość, spadek motywacji) i udzielenie im adekwatnego wsparcia (np. wysłuchanie, zrozumienie, okazanie zainteresowania, indywidualna rozmowa itp.).
- Normalizacja emocji – powiedzenie uczniom, że lęk, stres czy niepewność są normalne – wiele osób tak się czuje. Nauczyciel może podzielić się własnym doświadczeniem lub przykładem z życia: np. „Też kiedyś bałam/em się zmiany klasy. To minęło, gdy poznałam/em nowych nauczycieli, którzy okazali się bardzo sympatyczni i świetnych przyjaciół. Zmiana jest zawsze szansą na coś nowego, pięknego, ale wiele zależy także od naszego podejścia”.
- Stworzenie przestrzeni do rozmowy i wyrażenia emocji – „kręgi emocji” (uczniowie siadają w kręgu i każdy odpowiada na pytanie: „co dziś czuję?”). Tworzenie map myśli z tym, co uczniowie czują na myśl o wakacjach. „Pudełko emocji”: anonimowe karteczki z obawami, pytaniami, które uczniowie wrzucają do „pudełka emocji” – następnie nauczyciel omawia je z klasą.
- Odrzucenie presji ocen – przypomnienie uczniom, że człowiek jest więcej wart niż jego oceny. Zmniejszenie nacisku na testy i zadania pod koniec roku – jest wiele innych skutecznych sposobów sprawdzania wiedzy niż klasyczne sprawdziany. Zamiast tego warto wybrać więcej zajęć podsumowujących, integracyjnych czy refleksyjnych.
- Pozytywne podsumowanie roku – wspólne stworzenie „pudełka sukcesów” – co mi się udało w tym roku? Kolejnym pomysłem może być pisanie listów do siebie z przyszłości lub do uczniów młodszej klasy z radami, a także robienie dyplomów wdzięczności (za współpracę, wytrwałość, rozwój).
Więcej inspiracji dotyczących ciekawych zajęć w ostatnich tygodniach czerwca można znaleźć tutaj >
- Budowanie poczucia wpływu – warto pozwolić uczniom współdecydować o niektórych aktywnościach pod koniec roku szkolnego. W przypadku młodszych uczniów, można zachęcić dzieci, by wymyślili plan działania na pierwszy dzień nowego roku szkolnego – zmniejszy to lęk przed nieznanym.
- Współpraca z rodzicami – wysłanie (za pomocą dziennika elektronicznego) krótkich informacji do rodziców, jak mogą wspierać dziecko emocjonalnie na koniec roku szkolnego. Rodzice mogą nie zdawać sobie sprawy, że ich dziecko może nie cieszyć się nadchodzącymi wakacjami („jak to możliwe?” 😊). Warto także przypominać rodzicom, by nie skupiali się tylko na wynikach, jakie uzyskało ich dziecko na koniec roku szkolnego, ale przede wszystkim na wysiłku, który włożyło w naukę i jego rozwoju.
Jak rodzic może wesprzeć dziecko?
Kiedy u dziecka pojawia się napięcie związane z kończącym się rokiem szkolnym, rodzic ma wiele możliwości, aby wesprzeć swoją pociechę i zaopiekować jej emocje. Oto konkretne sposoby, jak można pomóc:
ZAUWAŻYĆ EMOCJE DZIECKA I NAZWAĆ JE
Zamiast: „Przestań się martwić”, lepiej powiedzieć:
- „Widzę, że się martwisz. Chcesz mi o tym opowiedzieć?”
- „To naturalne, że możesz się stresować końcem roku szkolnego”.
Dzięki temu dziecko poczuje się bezpieczne i rozumiane.
ODDZIELIĆ DZIECKO OD JEGO OCEN
Warto mocno podkreślić dziecku, że oceny nie definiują jego wartości. Można powiedzieć:
- „Nie musisz być najlepszy/a – ważne, że się starałeś/aś”.
- „Jestem z ciebie dumny/a, nie za świadectwo, tylko za to, jak się rozwijałeś/aś”.
Tego typu komunikaty chronią samoocenę dziecka i zmniejszają presję.
UNIKAĆ PORÓWNAŃ Z INNYMI DZIEĆMI
Porównania typu „Zobacz Kasia ma same piątki” tylko pogłębiają stres.
Lepiej powiedzieć: „Każdy ma inne talenty. A ty w tym roku zrobiłeś/aś duże postępy w…”.
ZACHĘCAĆ DO ROZMOWY, ALE NIE NACISKAĆ
Niektóre dzieci potrzebują czasu, aby zacząć mówić o tym, co naprawdę czują i przeżywają. Nie warto ich naciskać. Lepiej zapytać łagodnie:
- „Co jest dla ciebie najtrudniejsze, teraz gdy kończy się szkoła?”
- „Czy jest coś, czego się obawiasz, gdy myślisz o wakacjach lub nowej klasie?”
POMÓC OSWOIĆ ZMIANY – razem z dzieckiem można:
- Obejrzeć salę nowej klasy (oczywiście, jeśli jest taka możliwość).
- Rozmawiać o tym, co się nie zmieni – np. kto z obecnej klasy też idzie dalej do tej samej szkoły/klasy itp.
- Zaplanować coś miłego na pierwszy dzień nowego roku szkolnego i zaznajomić z tym dziecko.
ZAPROPONOWAĆ RYTUAŁ POŻEGNANIA Z OBECNYM ROKIEM SZKOLNYM – oto przykładowe pomysły:
- Wspólne spalenie karteczki z tym, czego się pozbywamy.
- „Pudełko wspomnień” z mijającego roku – przygotowanie pudełka z rysunkami, zdjęciami, „najlepszymi momentami z minionego roku szkolnego.
- Mała uroczystość na zakończenie roku szkolnego (np. wspólne lody, spacer, piknik).
ZAPEWNIĆ DZIECKU WAKACYJNĄ PRZEWIDYWALNOŚĆ – lęk często wynika z braku poczucia kontroli – dobrze jest ustalić:
- Kiedy są wakacyjne wyjazdy, odwiedziny bliskich/znajomych, pobyt w domu itp. – najlepiej zaznaczyć to w kalendarzu.
- Kiedy jest czas na odpoczynek, ale i czas na pasje, ruch, czytanie, spotkania z kolegami i koleżankami.
Emocje są naturalnym i nieodzownym aspektem naszego życia. Dotyczą nie tylko nas dorosłych, ale także dzieci i młodzieży. W związku z tym ważne jest, aby dzieci nauczyły się, jak radzić sobie z tym, co może być dla nich trudne i nieprzyjemne, a naszą rolą, jako dorosłych jest nieustannie wspierać i towarzyszyć młodym ludziom w tym procesie.
Jestem ciekawa, czy tak jak ja, spotkaliście się z uczniami, którzy nie cieszą się z nadchodzących wakacji?
