Depresja dzieci i młodzieży

Jak rozpoznać depresję u młodej osoby, czyli co powinno zaniepokoić dorosłych?

Z artykułu dowiesz się:

jak rozpoznać depresję,
jakie są symptomy depresji u dzieci i młodzieży,
na co zwrócić szczególną uwagę w zachowaniu młodych ludzi,
jak myśli osoba chora na depresję, czyli jakie są zniekształcenia poznawcze w depresji.

Ostatnio o depresji mówi się dużo. Nie jest to już temat bagatelizowany, ponieważ problem realnie istnieje, a co najgorsze niepokojąco wzrasta, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Bardzo ważne jest także to, że coraz więcej osób nie traktuje depresji (w ogóle chorób i zaburzeń psychicznych) jako tematu tabu, niemniej jednak jeszcze wiele pozostaje nam do zrobienia w tym temacie. Badania biją na alarm – coraz więcej młodych ludzi choruje na depresję, a obniżony nastrój dzieci i młodzieży możemy obserwować na co dzień. Myślę, że dla każdej osoby pracującej w szkole temat nie jest obcy (szczególnie mam na myśli psychologów i pedagogów szkolnych). Wielu rodziców zgłasza zmianę nastroju swojego dziecka, nie do końca wiedząc, jak sobie z tym poradzić oraz czy taka zmiana to rzeczywiście realny powód do niepokoju, czy zwykła burza hormonów związana, np. z okresem dojrzewania. Z okazji obchodzonego, 23 lutego, Dnia Walki z Depresją, zapraszam na artykuł, który mam nadzieję, rozwieje wszelkie wątpliwości.

Jak rozpoznać depresję?

Depresja zaliczana jest do zaburzeń afektywnych, czyli zaburzeń nastroju. Jest poważną chorobą, która może dotknąć każdego, bez wyjątku na płeć, wykształcenie, wiek, status materialny czy społeczny. Rozpoznawana jest, zarówno w przypadku dzieci i młodzieży, na podstawie takich samych kryteriów diagnostycznych, z pewnymi tylko modyfikacjami. Warto dodać, że depresja nie jest naturalnym obniżeniem nastroju czy chwilowym złym samopoczuciem.

Diagnozując depresję należy wziąć pod uwagę:

długość trwania obniżonego samopoczucia psychicznego – smutek, który od czasu do czasu dotyka każdego z nas, zwykle trwa od kilku godzin do kilku dni,
inne objawy towarzyszące do których można zaliczyć m.in. spowolnienie psychoruchowe (obniżenie napędu), utratę odczuwania przyjemności (anhedonia), problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność), utrata lub wzmożony apetyt, pojawiający się lęk i objawy somatyczne, takie jak bóle głowy, brzucha,
brak reaktywności nastroju, czyli trudność w przekierowaniu uwagi na cokolwiek innego niż swój stan (ten objaw rzadko występuje w przypadku dzieci),
wpływ nastroju na codzienne funkcjonowanie (wykonywanie wszystkich obowiązków z ogromnym trudem lub nie wykonywanie ich w ogóle),
pojawiające się myśli rezygnacyjne i/lub myśli samobójcze.

Symptomy depresji u dzieci i młodzieży

Depresję u nastolatków łatwo pomylić z typowym dla wieku dojrzewania zachowaniem, które charakteryzuje m.in. bunt, frustracja, drażliwość, wybuchy złości, rozdrażnienie oraz zmiany nastroju. To, co odróżnia depresję od wyżej wymienionych zachowań to utrzymujący się przez dłuższy czas (co najmniej dwa tygodnie) ciągły smutek oraz występowanie co najmniej pięciu symptomów powodujących cierpienie psychiczne. Wspomniane symptomy, które powinny zaniepokoić dorosłych są następujące:

Problemy ze snem – zwykle jednym z pierwszych objawów depresji są problemy ze snem, które objawiają się trudnościami z zasypianiem (nastolatek nie może zasnąć z powodu karuzeli czarnych myśli) lub budzeniem się w środku nocy i niemożnością ponownego zaśnięcia. W depresji sen nie daje żadnego odpoczynku (młoda osoba budzi się w stanie wyczerpania fizycznego).
Ucieczka w świat wirtualny (granie w gry, oglądanie filmików itp.). Świat wirtualny pozwala „odciąć” psychikę i uwagę od tego, co smutne i szare w rzeczywistości. Alternatywny świat często zmniejsza smutek i koi cierpienie młodej osoby.
Problemy z apetytem objawiające się albo unikaniem posiłków, albo ich nadmiernym spożywaniem. Może występować także ortoreksja, czyli przesadna dbałość o żywienie. Konsekwencją problemów z żywieniem jest widoczny spadek masy ciała bez zwiększonej aktywności fizycznej.
Izolacja społeczna, która jest zaprzeczeniem tego, czego potrzebuje każdy nastolatek. Wiek dorastania to czas, kiedy młody człowiek szuka kontaktów społecznych i potrzebuje akceptujących go znajomych. Środowisko rówieśnicze ma olbrzymią wartość dla rozwoju młodej osoby, dlatego też izolowanie się od rówieśników jest bardzo niepokojącym sygnałem.
Trudności w koncentracji i skupieniu się na nauce – depresja powoduje, że młody człowiek nie jest w stanie nic zapamiętać. Uczy się, ale nic do niego nie dociera. Nawet, jeśli wcześniej nauka nie sprawiała większej trudności, w sytuacji choroby, nastolatek nie może nauczyć się zupełnie niczego. Wszystko to odbija się na ocenach, rodząc dodatkowy stres i frustrację. Pojawia się nienawiść do szkoły i nauczycieli.
Niedotrzymywanie słowa, niewywiązywanie się z obowiązków – nic, do czego zobowiąże się nastolatek, nie zostanie przez niego zrealizowane. Nie wynika to z jego niechęci czy lenistwa, ale z niemożności wykonania nawet prostych czynności, które go przerastają. Depresja odbiera siły i chęć robienia czegokolwiek, dlatego ulubionym miejscem nastolatka staje się łóżko, a najbardziej wyjściowym ubraniem – piżama.
Ruminowanie, w psychologii oznacza nieustanne wracanie do sytuacji trudnych, traumatycznych, zawstydzających. Innymi słowy to ciągłe dręczenie się myślami z przeszłości, a więc tym wszystkim, co wydarzyło się złego i co w dużym stopniu wpłynęło na nasze życie. Nieustanne przeżywanie najgorszych chwil swojego życia wraz ze wszystkimi negatywnymi emocjami nie wpływa dobrze na kondycję psychiczną młodej osoby.
Trwale obniżony poziom nastroju, który nie wynika z burzy hormonów. Niestety problem ten często jest bagatelizowany ze względu na to, że nastolatki miewają silne wahania nastrojów. Warto jednak wziąć pod uwagę, że w depresji obniżony nastrój, czarne myślenie o sobie i świecie jest trwałe (nie mija po upływie tygodnia) i nie ma konkretnej przyczyny.
Wzrost agresji – depresja sprawia, że dziecko potrafi bardzo szybko wpaść w furię, nawet z błahego powodu. Zwykle niewielka rzecz potrafi sprawić ogromną przykrość, która powoduje wzrost negatywnych emocji i wybuch złości. Komunikat „nienawidzę cię!” kierowany do rodziców lub innych bliskich osób jest na porządku dziennym.
Sięganie po używki – wszystko to, co może dać ukojenie w cierpieniu psychicznym będzie na wagę złota. Alkohol, narkotyki, dopalacze, lekarstwa, papierosy – wszystkie tego typu substancje pozwalają na chwilę ulgi, oderwanie się od tego, co tak bardzo boli.
Samookaleczenia – kolejny pozorny sposób dawania sobie ulgi w cierpieniu. W depresji doświadczanie smutku, poczucia bezsensu i beznadziei jest tak potworne i wielkie, że osoba chora jest w stanie zrobić dosłownie wszystko, aby dać sobie ukojenie. Samookaleczenia zwykle nie są zapowiedzią próby samobójczej, ale właśnie próbą ulżenia sobie w swoim cierpieniu. Samookaleczenie może być także wołaniem o pomoc młodej osoby.

Więcej na temat problemu samookaleczeń – tutaj >

Pojawienie się myśli samobójczych i dokonywanie prób samobójczych – marzenia nastolatków chorych na depresję odnośnie swojej śmierci są bardzo różne. Wielu z nich nie widzi dalszego sensu swojej egzystencji i postanawia samemu podjąć próbę skrócenia swojego cierpienia. W tym momencie jest to jedyne wyjście dla młodego człowieka. Każda nieudana próba samobójcza wiąże się z ryzykiem pojawienia się kolejnej. Dlatego nie wolno tego bagatelizować.

Diagnozę depresji wystawia lekarz psychiatra. Rodzice i opiekunowie powinni być czujni, zwłaszcza dzisiaj, kiedy depresja dotyka coraz więcej młodych osób. Wczesna interwencja i odpowiednia pomoc pozwala uniknąć, zagrażających zdrowiu, a nawet życiu, konsekwencji. Dlatego tak ważna jest szczera rozmowa rodziców ze swoimi dorastającymi dziećmi oraz realne uczestnictwo w ich życiu. Nie bez znaczenia pozostaje także rola szkoły. Bardzo ważne jest, aby nauczyciele oraz szkolni specjaliści obserwowali dzieci i młodzież, a w sytuacji pojawienia się niepokojących objawów podejmowali działanie kierując swoje podejrzenia do rodziców. Pamiętajmy, że to rodzice są w pełni odpowiedzialni za swoje dzieci i ich obowiązkiem jest zabezpieczenie zdrowia dziecka, w sytuacji choroby, jaką jest depresja.

Zniekształcenia poznawcze w depresji, czyli jak widzi świat osoba chora

Na koniec jeszcze psychologiczna ciekawostka. Chcąc lepiej zrozumieć depresję przyjrzyjmy się, jak myśli osoba chora. Depresja zniekształca myślenie. W praktyce oznacza to, że osoba chorująca patrzy na świat „przez ciemne okulary” i widzi go w szarych barwach. Do najbardziej charakterystycznych zniekształceń poznawczych w depresji należą:

MYŚLENIE CZARNO – BIAŁE – postrzeganie świata tylko w kategoriach zero-jedynkowych, stan pośredni nie istnieje.
NADMIERNE UOGÓLNIANIE – używanie słów: „zawsze”, „nigdy”, „wszyscy”, „nikt”, „wszędzie”, „nigdzie”.
SELEKTYWNA UWAGA – wybiórcze kierowanie swojej uwagi na określony fragment rzeczywistości i niedostrzeganie innego, aby znaleźć potwierdzenie swojego zdania na dany temat.
POMIJANIE POZYTYWÓW – wszystko dzieje się przez przypadek, tzw. fartem, ale absolutnie nie jest naszą zasługą.
CZYTANIE W MYŚLACH – wnioskowanie o tym, co myślą o nas inni ludzie, szczególnie w nieprzychylny dla nas sposób.
PRZEWIDYWANIE PRZYSZŁOŚCI – widzenie tego, co będzie w negatywnych aspektach, zamartwianie się na zapas.
STWIERDZENIA TYPU „MUSZĘ”, „POWINIENEM/AM” – myślenie związane ze zbyt wysokimi standardami, co prowadzi do cierpienia.
PERSONALIZACJA – odbieranie zdarzeń, zachowań innych ludzi jako wymierzonych w nas, np. ktoś się zaśmiał, to na pewno ze mnie.

Depresja to bardzo podstępna choroba, dlatego bądźmy czujni i nie bójmy się reagować.

Źródła wykorzystane w artykule:

Materiały z kursu „Depresja u dzieci i młodzieży. Zadania nauczyciela i wychowawcy”.
Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Depresja nastolatków, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2021.