Inne zajęcia o charakterze terapeutycznym

Jedna z najbardziej różnorodnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej w przedszkolu i szkole jest wiele. Większość osób związanych z edukacją wie, czym są zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze, korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne czy zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne. Z mojego doświadczenia wynika, że problemem nadal są tajemniczo brzmiące „inne zajęcia o charakterze terapeutycznym”, które wchodzą w skład zajęć specjalistycznych, obok wspomnianych już zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych i zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne, Co kryje się pod nazwą „inne zajęcia o charakterze terapeutycznym”? Jakie zajęcia można tutaj realizować? Mam nadzieję, że niniejszy artykuł pozwoli rozwiać wszelkie wątpliwości.

Dla kogo organizuje się inne zajęcia o charakterze terapeutycznym?

Inne zajęcia o charakterze terapeutycznym, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi mających problemy w funkcjonowaniu w przedszkolu, szkole lub placówce oraz z aktywnym i pełnym uczestnictwem w życiu przedszkola, szkoły lub placówki.

Liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 10.

W związku z tym, że rozporządzenie nie precyzuje, jakie dokładnie zajęcia można organizować w ramach innych zajęć o charakterze terapeutycznym, katalog jest tutaj szeroki. Ważne, aby były to działania dostosowane do potrzeb i możliwości uczniów oraz przynoszące im wymierne korzyści. Zajęcia powinny być skierowane przede wszystkim do uczniów z trudnościami emocjonalnymi, społecznymi, edukacyjnymi lub rozwojowymi.

Jakie zajęcia można realizować w ramach innych zajęć o charakterze terapeutycznym?

Terapia SI (Integracji Sensorycznej) to metoda wspierająca dzieci z trudnościami w przetwarzaniu bodźców sensorycznych, czyli informacji odbieranych przez zmysły (dotyk, wzrok, słuch, równowagę, propriocepcję – czucie głębokie). Celem terapii jest poprawa funkcjonowania układu nerwowego, co przekłada się na lepszą koordynację ruchową, koncentrację, samoregulację oraz codzienne funkcjonowanie. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że nie każda szkoła może sobie pozwolić na organizację zajęć SI w swojej placówce, gdyż terapia SI musi odbywać się w specjalnie wyposażonej sali (zawierającej m.in. huśtawki terapeutyczne, tunele, piłki, trampoliny itp.). Terapia SI często jest realizowana w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkach terapeutycznych lub prywatnych gabinetach.

Terapia ręki – to terapia, której celem jest rozwijanie, wspieranie lub przywracanie funkcji dłoni i całej kończyny górnej. Terapia ręki wpływa m.in. na rozwój sprawności manualnej – poprawa precyzji i płynności ruchów dłoni, wzmacnianie mięśni dłoni i palców – aby dziecko mogło wykonywać codzienne czynności, takie jak rysowanie, wycinanie czy ubieranie się, poprawia koordynację ręka-oko – wspiera współpracę wzroku z ruchami dłoni, uczy chwytów funkcjonalnych – np. prawidłowego trzymania kredki, sztućców czy przedmiotów oraz zwiększa samodzielność – aby dziecko mogło lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami. Ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci z trudnościami manualnymi, motorycznymi oraz neurologicznymi.

Trening zastępowania agresji (TZA) to program terapeutyczny, który ma na celu redukcję agresywnych zachowań i rozwijanie umiejętności społecznych u osób wykazujących skłonność do agresji. Jest stosowany głównie w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, którzy mają trudności z kontrolą impulsów, zachowaniami agresywnymi lub antyspołecznymi.

Trening składa się z trzech głównych modułów:

1. Trening umiejętności prospołecznych/społecznych (TUS) – uczy pozytywnych zachowań w trudnych sytuacjach, np. rozwiązywania konfliktów, aktywnego słuchania, kontrolowania emocji i współpracy z innymi.
2. Trening kontroli złości – pomaga uczestnikom rozpoznawać sygnały ostrzegawcze swojej złości, stosować strategie jej redukcji i wybierać bardziej konstruktywne reakcje.
3. Trening wnioskowania moralnego – rozwija umiejętność spojrzenia na sytuację z perspektywy innych osób, uczy empatii oraz odpowiedzialności za własne czyny.

Arteterapia to forma terapii, która wykorzystuje różne dziedziny sztuki (plastyka, muzyka, teatr, taniec) w celu wspierania rozwoju emocjonalnego, społecznego i psychicznego. Jest szczególnie skuteczna u dzieci, młodzieży oraz dorosłych z trudnościami emocjonalnymi, społecznymi, a także w pracy z osobami z niepełnosprawnościami.

Rodzaje arteterapii:

• Terapia sztukami plastycznymi (plastykoterapia) – np. malowanie, rysowanie, lepienie z gliny lub mas plastycznych. Pomaga w wyrażaniu emocji, rozwija wyobraźnię i poprawia motorykę małą.
• Terapia teatralna (drama) – odgrywanie ról, improwizacja, teatr cieni. Pomaga w budowaniu pewności siebie, rozwija zdolności społeczne i empatię.
• Muzykoterapia – to m.in. słuchanie muzyki, granie na instrumentach, śpiew, ruch do muzyki. Redukuje stres, poprawia koncentrację i koordynację ruchową.
• Terapia tańcem i ruchem (choreoterapia) – swobodny ruch, taniec ekspresyjny, praca z ciałem. Pomaga w rozładowaniu napięcia, poprawia samoświadomość ciała.
• Bajkoterapia i biblioterapia – czytanie bajek terapeutycznych, opowiadanie historii. Wspiera rozwój emocjonalny, pomaga w zrozumieniu trudnych sytuacji.

Kinezyterapia – jest formą rehabilitacji, która wykorzystuje ruch jako podstawowe narzędzie lecznicze. Polega na wykonywaniu specjalnych ćwiczeń fizycznych mających na celu poprawę sprawności, redukcję bólu oraz przywrócenie prawidłowych funkcji organizmu. Jest często stosowana w fizjoterapii i rehabilitacji medycznej. W szkołach najczęściej wykorzystywane są tylko elementy tej metody terapeutycznej.

Dogoterapia (kynoterapia) – to metoda terapii wspomagającej rozwój emocjonalny, społeczny, ruchowy i poznawczy, w której uczestniczy odpowiednio wyszkolony pies. Obecność psa w terapii pomaga przełamywać bariery, motywuje do działania i wpływa pozytywnie na samopoczucie.

W tym miejscu warto wspomnieć o innych rodzajach terapii z udziałem zwierząt: 

• hipoterapia (terapia z końmi),
• felinoterapia (terapia z kotami),
• delfinoterapia (terapia z delfinami),
• alpakoterapia (terapia z alpakami),
• onoterapia (terapia z osłami).

Zajęcia relaksacyjne i trening uważności (mindfulness) – to techniki, które pomagają w redukcji stresu, poprawie samopoczucia i zwiększeniu koncentracji. Są szczególnie polecane w pracy z dziećmi, młodzieżą oraz dorosłymi, którzy chcą lepiej radzić sobie z napięciem, lękami, trudnymi emocjami i codziennymi wyzwaniami.

Rodzaje zajęć relaksacyjnych i mindfulness:

• Medytacja – skupienie na oddechu lub wybranym punkcie, by uspokoić umysł.
• Ćwiczenia oddechowe – głębokie, kontrolowane oddychanie, które pozwala na szybkie zrelaksowanie się.
• Progresywna relaksacja mięśni – napinanie i rozluźnianie poszczególnych grup mięśniowych, co pomaga w redukcji napięcia.
• Trening uważności (mindfulness) – praktykowanie bycia tu i teraz, skupienie na teraźniejszości bez oceniania.
• Joga – łączenie relaksacji z delikatnym ruchem ciała, który poprawia elastyczność i zmniejsza napięcie.
• Słuchanie muzyki relaksacyjnej – muzyka, która działa uspokajająco, redukując poziom stresu.
• Ćwiczenia wizualizacyjne – wyobrażanie sobie spokojnych, przyjemnych miejsc lub sytuacji w celu zmniejszenia napięcia.

To tyko wybrane przykłady zajęć, które można realizować w ramach innych zajęć o charakterze terapeutycznym. Jestem ciekawa, co dodalibyście do tej listy? Czy realizujecie tego typu zajęcia w swoich miejscach pracy?

Źródła:

• Łoskot M., Zajęcia dla uczniów jako formy udzielanej im pomocy psychologiczno-pedagogicznej, „Głos Pedagogiczny”, listopad 2024 (152), s. 11-13.
• Rozporządzenie MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.