Jak uczyć się skuteczniej? – O tym, jak kreatywność wpływa na proces uczenia się

Rozwijanie kreatywności u dzieci, młodzieży i dorosłych + ćwiczenia do pobrania

Z artykułu dowiesz się:

co to jest kreatywność,
jak ćwiczyć kreatywność w każdym wieku,
jak rozwijać kreatywność u uczniów,
czy każdy może być kreatywny.

Dodatkowo na końcu artykułu znajdziecie prezentację z ćwiczeniami poprawiającymi kreatywność dla uczniów klas starszych (4-8). Zachęcam do pobierania 🙂

Obserwując współczesny rynek pracy można zauważyć, że już od jakiegoś czasu jedną z najbardziej pożądanych cech kandydatów jest kreatywność. Kiedyś cecha ta przypisywana była tylko twórczym, artystycznym zawodom, natomiast dzisiaj już wiemy, że kreatywność sprawdza się nie tylko w agencjach marketingowych czy branżach artystycznych, ale tak naprawdę w każdej innej dziedzinie życia. Według wielu specjalistów zajmujących się rozwojem osobowości, najbliższe lata będą należały do ludzi kreatywnie myślących i działających. Dlaczego tak się dzieje? Twórcze myślenie jest bardzo przydatne w życiu każdego z nas, ponieważ pozwala patrzeć szerzej, nie kierując się tylko sztywną, logiczną analizą. Dzięki temu możemy rozwiązywać problemy w łatwiejszy sposób, a nawet znaleźć rozwiązania sytuacji, które z pozoru wydają się bez wyjścia. Kreatywność doczekała się nawet swojego święta i już jutro – 21 kwietnia 2022 roku będziemy obchodzić Światowy Dzień Kreatywności i Innowacji.

Co to jest kreatywność?

Odpowiedź na to pytanie rozpocznę historią-zagadką zaczerpniętą ze wspaniałej książki Andrzeja Bubrowieckiego „Popraw swoją kreatywność”. Historia została opisana przez Edwarda de Bono i przytoczona we wprowadzeniu wspomnianej już książki.

„Wiele lat temu pewien kupiec był winien bankierowi dużą sumę pieniędzy. Niedobry i brzydki bankier wpadł na szatański pomysł. Daruje ten dług, jeśli córka kupca wyjdzie za niego za mąż. Taka propozycja wywołała przerażenie u młodej, pięknej dziewczyny i jej ojca. Przebiegły bankier, aby zachować pozory dobroci i szlachetnego charakteru, zaproponował, żeby sprawę rozstrzygnęła Opatrzność. Włoży do sakiewki dwa kamienie – biały i czarny, a dziewczyna dokona losowania. Jeśli wyciągnie czarny, zostanie żoną bankiera, a ten puści dług jej ojca w niepamięć. Jeśli wyciągnie biały – zostanie z ojcem, a dług również będzie darowany. Gdyby odmówiła dokonania wyboru, kupiec zostanie uwięziony, a ona sama umrze z głodu. Niewielki wybór mieli nasi bohaterowie. Zgodzili się na propozycję bankiera. Rozmawiali, stojąc na usianej żwirem ścieżce. Bankier schylił się, podniósł dwa kamienie i włożył je z chytrym uśmiechem do sakiewki. Jednak dziewczyna z przerażeniem zauważyła, że obydwa były czarne! Teraz miała zgodnie z umową dokonać losowania”.

W tym momencie zastanówcie się, co można zrobić będąc w sytuacji dziewczyny? Czy jest tutaj jakieś dobre rozwiązanie?

„Dziewczyna włożyła rękę do sakiewki, zamknęła oczy i wyciągnęła jeden z dwóch czarnych kamieni. Nie patrząc na niego, upuściła go na ścieżkę, gdzie zniknął wśród leżących tam kamieni. – Przepraszam za mą niezręczność – powiedziała. – Nic się jednak nie stało. Spójrzmy do woreczka i sprawdźmy, jaki kamień tam został. W ten sposób dowiemy się, który z nich wyciągnęłam.

Ponieważ został oczywiście kamyk czarny, należało przyznać, że wylosowała ona biały. Bankier nie mógł przecież przyznać się do oszustwa. W taki oto sposób dziewczyna, posługując się twórczym myśleniem, potrafiła zmienić sytuację przegraną, z logicznego punktu widzenia, w wygraną”.

A. Bubrowiecki, Popraw swoją kreatywność, Warszawa 2008, s. 6-7.

Klasyczna definicja kreatywności Steina mówi, że „Twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie”. W Wikipedii kreatywność definiowana jest jako „Postawa twórcza (łac. creatus „twórczy”), czyli proces umysłowy pociągający za sobą powstawanie nowych idei, koncepcji lub nowych skojarzeń, powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami. Myślenie kreatywne to myślenie prowadzące do uzyskania oryginalnych i stosownych rozwiązań. Alternatywna, bardziej codzienna definicja kreatywności mówi, że jest to po prostu zdolność tworzenia czegoś nowego. W badaniach nad kreatywnością przez całe lata powstało wiele definicji tego pojęcia, ale jako, że kreatywność i proces twórczy jest zjawiskiem bardzo złożonym trudno o jedną uniwersalną definicję. Dla mnie najbardziej trafną definicją jest ta zaproponowana we wspomnianej już książce Bubrowieckiego: „Kreatywność to potencjał człowieka, dzięki któremu potrafi on wykonywać coś nowego i wartościowego dla siebie lub innych ludzi”.

Słowa kreatywność i twórczość będą traktowane zamiennie.

Kim są osoby kreatywne?

Myślę, że większość z nas jest w stanie bardzo szybko powiedzieć czy dana osoba cechuje się twórczym myśleniem czy raczej nie. Jednak czy zastanawialiśmy się, co dokładnie sprawia, że potrafimy klasyfikować ludzi w taki właśnie sposób? Jak się okazuje istnieją pewne cechy osobowości, które sprzyjają kreatywnemu myśleniu i działaniu – są to między innymi:

otwartość myślenia,
niezależność,
wytrwałość.

Otwartość myślenia sprawia, że osoby kreatywne potrafią wyjść poza schematy zarówno w swoim myśleniu, jak i działaniu. Nie trzymają się kurczowo tego, co jest traktowane jako pewnik, ale same szukają najlepszego rozwiązania, często zupełnie nietypowego. Otwartość myślenia nie ogranicza, ale daje przyzwolenie na traktowanie wszystkich dostępnych informacji i źródeł wiedzy jako potencjalnie przydatnych w rozwiązaniu danego problemu.

Niezależność jest bardzo istotna w momencie tworzenia pomysłów. Cecha ta umożliwia kierowanie się swoimi własnymi przekonaniami, bez ulegania naciskom innych czy sugerowaniu się obowiązującymi trendami. Niezależność daje swobodę w działaniu i pozwala wykorzystywać pomysły w rzeczywiście nowatorski sposób, bez obaw, co sobie ktoś pomyśli. Cecha ta sprawia, że człowiek jest odporny na wpływy społeczne, nie boi się oceny i krytyki innych, ponieważ działa w sposób zgodny ze sobą.

Wytrwałość jako ostatnia, ale nie mniej ważna cecha osób kreatywnych umożliwia cierpliwe czekanie na owoce swoich działań. W życiu zawsze spotkają nas trudności, a każdy, kto ma wyznaczone cele i do nich dąży wie, że nie obejdzie się bez przeszkód. Kluczem do sukcesu jest nie zniechęcanie się i cierpliwe działania, mimo przeciwności. Wielcy ludzie, którzy odnieśli w swoim życiu ogromne sukcesy słyną ze swojej wytrwałości. Przykładem takiej osoby jest Thomas Edison, twórca żarówki elektrycznej, który stwierdził: „Nie poniosłem 999 porażek. Odkryłem tylko 999 sposobów, jak nie zrobić żarówki”.

Kreatywność a proces uczenia się

Z kreatywnością w szkole różnie bywa. Wiem, że są nauczyciele, którzy zdają sobie sprawę, jak ważne jest rozwijanie twórczego myślenia już od najmłodszych lat i chętnie działają w tym zakresie. Jednak w systemie edukacji mało stawia się na otwarte i odważne myślenie, tworzenie nowych koncepcji czy szukanie oryginalnych pomysłów. Zwykle w szkole liczy się myślenie logiczne, schematyczne, a działanie oparte jest o przyjęte normy, gdzie więcej jest zakazów, niż swobody i niezależności. Niestety często konsekwencją takiego stylu jest słaba wiara we własne możliwości młodych ludzi, niska samoocena, życiowy pesymizm oraz ogromna trudność w radzeniu sobie z krytyką, nawet tą konstruktywną. Oczywiście logika w życiu jest bardzo przydatna, ale trzeba wiedzieć, że to właśnie kreatywność pozwala odkrywać nowatorskie pomysły i tworzyć innowacyjne projekty.

Kreatywność oraz wyobraźnia wpływają na proces uczenia się, ponieważ ułatwiają zapamiętywanie i efektywną naukę. Wyobraźnia jest domeną prawej półkuli mózgowej i źródłem niezliczonej ilości pomysłów. Uczniowie wykorzystujący kreatywność są w stanie sprawniej myśleć, improwizować i radzić sobie w nowych sytuacjach. Kreatywność to bardzo przydatna umiejętność w życiu, ponieważ pozwala dojrzeć nowe możliwości i rozwiązania, nawet trudnych problemów. Współcześnie, kiedy świat i technologie rozwijają się tak szybko trudno wyobrazić sobie naukę bez kreatywności. Elastyczne myślenie pozwala wychodzić poza schematy, a to coś, czego dzisiejszy rynek edukacji oraz pracy potrzebuje.

Jak rozwijać kreatywność u uczniów?

Kreatywność można rozwijać, tak jak każdą inną umiejętność, a jak wiemy praktyka czyni mistrza. Jednak pamiętajmy, że trening kreatywności będzie miał sens, jeśli zarówno myślenie, jak i działanie twórcze potraktujemy poważnie, tak samo jak każdy inny rodzaj aktywności. Chcąc rozwijać u uczniów kreatywność na początku należy zadbać o to, aby pozbyli się irracjonalnych przekonań na swój temat. Edward Nęcka w swojej książce „Trening twórczości” mówi, że niezbędne w tym celu będzie:

utwierdzenie uczniów w przekonaniu, że kreatywność jest zasobem każdego z nas i w równym stopniu możemy ją rozwijać,
pokazanie uczniom, że porażki wpisane są w nasze życie i nie należy się ich bać. Każdy wymyślony pomysł może okazać się trafiony, natomiast jeśli tak się nie stanie, nie należy traktować go jako porażki. W kreatywności nie ma porażek, są tylko pomysły, które w danej sytuacji się nie sprawdzają,
zachęcanie uczniów do eksperymentowania, tworzenia, próbowania, spisywania pomysłów i skojarzeń,
otwieranie się na wymyślanie jak największej ilości rozwiązań, nie ograniczanie się w pomysłach, nie blokowanie swojej wyobraźni oraz pozbycie się obaw, co do oceny swoich pomysłów,
zachęcanie młodych ludzi do czytania, fantazjowania i zadawania pytań.

Wiemy już, że kreatywność można rozwijać. Skoro więc trening czyni mistrza warto zadbać o praktykę i wykorzystywać codzienne sytuacje do treningu twórczości. Co można zrobić, aby rozwijać swoją kreatywność? Wskazówki dla małych i dużych 🙂

Notować – zwykle bywa tak, że nowe pomysły przychodzą nam do głowy, w sytuacji, w której się nie spodziewamy lub gdy zajmujemy się czymś zupełnie innym, dlatego ważne, aby zawsze zapisać swój pomysł. Niezapisany, prędzej czy później zostanie zapomniany.
Działać – jeśli w naszej głowie wykiełkuje jakiś ciekawy pomysł nie należy zwlekać, ale rozpocząć realizację go! Ważne, aby podjąć różne próby – analizować, poprawiać, korygować, ale cały czas działać.
Wyznaczyć termin – terminy sprzyjają kreatywnym pomysłom. Dobrze mieć ustalony termin (deadline) do którego należy znaleźć rozwiązanie lub zrealizować pomysł.
Znaleźć odpowiednie miejsce – pracując biurowo czy ucząc się siedzimy zwykle przy biurku. Warto od czasu do czasu zmienić miejsce – usiąść w fotelu, zmienić pokój, wyjść na podwórko, itp. Każda zmiana może stać się inspirująca.
Słuchać muzyki – osoby, które lubią pracować/uczyć się przy muzyce powinny wybierać taki rodzaj, który sprzyja kreatywnej pracy, a więc pobudza wyobraźnię, dodaje energii do działania i pozwala myśleć w sposób twórczy.
Zrelaksować się – przed rozpoczęciem zadania/nauki dobrze jest poświęcić chwilę czasu na relaks. Zmęczony mózg nie będzie pracował efektywnie. Warto zadbać o swój oddech, który pozwoli odprężyć ciało i umysł. Zawsze dobrym pomysłem na relaks jest spacer. Mózg potrzebuje ruchu i tlenu, dlatego chcąc myśleć kreatywnie bardzo ważne jest, aby zadbać o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej i dotlenienie organizmu.
Pamiętać o poczucie humoru – nie od dziś wiadomo, że śmiech to zdrowie. Śmiech powoduje odprężenie organizmu, zwiększa kreatywność oraz pozwala spojrzeć na problem z zupełnie innej strony.
Zadbać o swój rozwój – czytanie, podróżowanie, realizowanie swoich pasji i zainteresowań to świetne sposoby na rozwijanie wiedzy i umiejętności. Warto sięgać po ciekawe książki i artykuły (zarówno te związane z naszymi zainteresowaniami, jak i inne gatunki, aby stale poszerzać swoje horyzonty oraz mieć wiedzę ogólną na różne tematy). Podróże kształcą, ale tylko wtedy, kiedy rzeczywiście chcemy z nich coś zaczerpnąć, dlatego podczas podróży, nawet po swojej okolicy warto być otwartym i zainteresowanym, obserwować szczegóły, dowiadywać się ciekawostek o nowym miejscu, poznać jego historię. Wszystko to ma ogromne znaczenie dla rozwoju kreatywności oraz sprzyja procesowi nauki.
Rozmawiać z ludźmi i z samym sobą – każdy pomysł warto przedyskutować – najpierw ze sobą, potem z innymi. Początkowo dyskusja z samym sobą może wydawać się „dziwna”, ale chodzi o to, aby przeanalizować swój pomysł, wskazać jego wady i zalety, a następnie nie bać się i poddać go ocenie innych. Rozmawiając z ludźmi należy kierować się szacunkiem i tolerancją dla poglądów każdego, nie oceniać ich, ale z zainteresowaniem i uwagą słuchać, zadawać mądre pytania i być otwartym na inne spojrzenie.
Worek pomysłów – to propozycja, w którą warto zaangażować przyjaciół i znajomych. Na czym polega? Osoby mają za zadanie wskazać różne pomysły, a my zbieramy je i wybieramy to, co może się nam przydać lub co zainspiruje nas do stworzenia swojego pomysłu. Warto znać opinie różnych ludzi oraz korzystać z ich mądrości i kreatywności.

Czy każdy może być kreatywny?

Odpowiedź brzmi: TAK! Każdy człowiek może być twórczy, może wymyślić coś nowego, nieoczywistego i wartościowego. Każdy człowiek ma potencjał, aby tworzyć nowe koncepcje.

Tego samego zdania jest Michael Michalko twierdzący, że każdy z nas ma w sobie pierwiastek twórczy. Zwraca jednak uwagę na różnicę między ludźmi kreatywnymi a tymi, którzy tacy nie są. Co zatem ich różni? Osoby kreatywne kierują się w życiu dziesięcioma zasadami, o których osoby nie będące twórcze nie mają pojęcia. Za Michalko czas poznać 10 zasad, którymi kierują się osoby kreatywne i zacząć wcielać je w swoje codzienne życie:

Wierzą we własną kreatywność.
Są aktywni – poszukują, uczą się na błędach, są gotowi do wykonywania kolejnych zadań, mają świadomość, że praktyka czyni mistrza.
Rozwijają się nieustannie – uczą się nowych rzeczy i nie poprzestają na pierwszym, dobrym pomyśle. Miarą sukcesu jest ilość porażek, po których człowiek się podniósł i poszedł dalej.
Mają poczucie, że są kreatywni i twórczy – wiara w to, że jest się w stanie tworzyć rzeczy wielkie sprawia, że mózg pracuje wydajniej.
Dbają o swoją kreatywność – otaczają się przedmiotami i ludźmi, którzy ich inspirują i podnoszą poziom kreatywności. Słuchają, przyglądają się, czują. Zauważają wokół siebie wiele inspirujących bodźców.
Widzą świat w kolorowych barwach – widzenie świata zależy tylko i wyłącznie od oczu, które patrzą. To my decydujemy w jakich kolorach jest świat, który nas otacza.
Każda porażka to lekcja na przyszłość – nawet, jeśli coś się nie uda to przecież można nauczyć się czegoś nowego. Ludzie kreatywni zauważają co to takiego i wykorzystują tę wiedzę w przyszłości.
Nie boją się krytyki – dystansują się do krytyki osób, które negatywnie odnoszą się do ich pomysłu. Robią dalej swoje. Nie zatrzymują się.
Są odważni – nie boją się myśleć nieszablonowo. Są sobą i nie zrażają się niepowodzeniami, ponieważ nieważne jest to, ile razy upadniesz, lecz to, ile razy podniesiesz się i pójdziesz dalej. Nie można bać się podejmowania ryzyka i realizowania swoich pomysłów. Każdy ma swój czas i trzeba go dobrze wykorzystać.
Słuchają siebie i wierzą swojej intuicji.