Kiedy dziecku brakuje motywacji

Praktyczne wskazówki jak motywować uczniów do nauki

Z artykułu:

dowiesz się co to jest motywacja,
poznasz rodzaje motywacji,
dowiesz się co łączy motywację z hierarchią potrzeb,
otrzymasz konkretne wskazówki pomocne w motywowaniu dziecka do nauki.

Listopad to taki miesiąc, kiedy możemy czuć się zmęczeni i apatyczni. Dni stają się coraz krótsze, a to powoduje, że jedyne o czym marzymy po powrocie do domu to ciepły koc i kubek gorącej herbaty. Brakuje nam energii i motywacji do działania. Borykają się z tym zarówno dorośli, jak i dzieci. Bez motywacji ciężko dobrze funkcjonować, ponieważ wszystko, co robimy (jeśli w ogóle robimy) jest mało efektywne. Jak zatem poradzić sobie z listopadowym spadkiem energii, kiedy problem dotyka nasze dzieci lub uczniów? Jak zmotywować najmłodszych i tych nieco starszych, aby chciało się chcieć? 😊

Artykuł ten kieruje zarówno do nauczycieli, jak i rodziców, zwłaszcza pracujących z dziećmi w edukacji domowej.

Czym jest motywacja?

Definicji pojęcia motywacja znajdziemy wiele. Według Encyklopedii PWN motywacja to proces regulacji psychicznych, nadający energię zachowaniu człowieka i ukierunkowujący je. Może mieć charakter świadomy lub nieświadomy. J. Stoner definiuje motywację jako stan psychologiczny, przyczyniający się do zaangażowania człowieka i obejmujący czynniki, które powodują oraz podtrzymują zachowania ludzkie, zmierzające w określonym kierunku. Najogólniej można powiedzieć, że motywacja jest to określenie wszystkich procesów zaangażowanych w inicjowanie, ukierunkowywanie i utrzymywanie fizycznych i psychicznych aktywności.

Rodzaje motywacji

W psychologii mówi się o motywacji:

Wewnętrznej – według słownika psychologicznego to tendencja do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na jego treść. Cechą określającą motywację wewnętrzną jest ciekawość. Motywacja wewnętrzna pochodzi z wnętrza naszej osoby i sprawia, że człowiek angażuje się w działanie dla samego działania.
Zewnętrznej – której definicja słownikowa wskazuje na tendencję do podejmowania i kontynuowania działań ze względu na pewne konsekwencje, do których one prowadzą (uzyskanie nagrody lub innej korzyści), związane z poczuciem, że przyczyna i kontrola działania ma charakter zewnętrzny i nie jest zależna od osoby. Innymi słowy motywacja zewnętrzna pochodzi z zewnątrz i opiera się na nagrodach i karach. Obejmuje zachowania nakierowane na zewnętrzne skutki.

Naukę dziecka bardzo rzadko cechuje motywacja wewnętrzna. Uczniowie nie widzą sensu w tym czego się uczą, ponieważ uważają, że wiele treści, z tych, które trzeba przyswoić nie jest i nie będzie przydatnych w codziennym życiu. Dzieci nie potrafią myśleć perspektywicznie, nie widzą dalekosiężnych celów swojej pracy, którą podejmują teraz. Ważne, aby nauczyciele przekazywali wiedzę z pasją, odnosząc się do zainteresowań uczniów oraz pokazując sens nauki nie tylko dzisiaj, w szkole, ale przede wszystkim w przyszłości, poza szkolnymi murami. Również rodzice próbujący zmotywować swoje dziecko do pracy powinni odnosić się do długoterminowych skutków nauczania, prezentować przykłady osób, które dzięki swojej pracy, nauce i wytrwałości odniosły w życiu wymarzony sukces.

Motywacja a hierarchia potrzeb

Aspekt związany z motywacją o którym bardzo często zapominamy dotyczy potrzeb. Abraham Maslow stworzył słynną hierarchię potrzeb, która zakłada, że potrzeby pojawiają się w pewnym ustalonym porządku. Jak wszyscy wiemy u podstaw piramidy znajdziemy potrzeby biologiczne, które są potrzebami najbardziej podstawowymi. Maslow w swojej teorii twierdzi, że potrzeby wyższe mogą wpływać na zachowanie jednostki tylko wtedy, gdy potrzeby podstawowe zostaną zaspokojone. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ nie jesteśmy w stanie myśleć o nauce czy pracy, kiedy jesteśmy na przykład głodni. W związku z tym należy mieć na uwadze, że dziecko jest w stanie efektywnie się uczyć tylko wtedy, kiedy jego podstawowe potrzeby są zaspokojone, a więc wtedy, kiedy nie jest głodne, niewyspane czy niespokojne. Pamiętajmy też, że dziecko które nie ma zaspokojonej potrzeby szacunku, będzie obawiało się krytyki i porażki, w związku z tym trudniej będzie mu podejmować ryzyko. Bardzo ważne jest zatem, aby pracując z dziećmi stwarzać jak najwięcej sytuacji, w których młodzi ludzie będą mogli poczuć się docenieni, szanowani i akceptowani z całą swoją indywidualnością i różnorodnością. Właśnie ta indywidualność jest niezwykle istotna w motywowaniu uczniów. Nie zapominajmy, że każde dziecko jest inne, posiada różne zainteresowania właściwe danemu wiekowi i płci, pochodzi z innego domu, co niesie za sobą określoną kulturę i zwyczaje, a także charakteryzuje się swoją własną osobowością.

Korzystając ze sposobów motywujących ucznia do nauki zaprezentowanych przez Hannę Hamer przygotowałam zestaw praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w motywowaniu dziecka do nauki:

PRZYJAZNA ATMOSFERA PODCZAS NAUKI – atmosfera pełna napięcia i lęku nie sprzyja procesowi edukacji. Wiemy to z własnego doświadczenia, że kiedy jesteśmy zestresowani, czujemy lęk i niepokój ciężko mówić o jakiejkolwiek efektywności. Zadbanie o luźną, przyjazną, pełną dobrego humoru atmosferę podczas pracy z dzieckiem pozwoli maksymalnie wykorzystać jego sprawność intelektualną. Każdemu miło się pracuje, kiedy jest przyjemnie. U młodszych dzieci warto, aby treści nauczania były wplecione w zabawę. Bardzo ważne w procesie motywowania uczniów do nauki jest pokazanie im, że edukacja może być przyjemna.
WIARA W DZIECKO – to kolejny bardzo ważny aspekt, kiedy mówimy o motywowaniu. Zastanówmy się jak to wygląda u nas dorosłych. Kiedy, ktoś w nas wierzy, nawet trudne początkowo zadanie, w konsekwencji okazuje się możliwe do realizacji. Krok po kroku działamy, a efekty powoli są widoczne. Nie inaczej działa to w przypadku dzieci. Wierząc w dziecko kształtujemy w nim poczucie sprawstwa i wpływu na swoje życie. Dlatego zawsze oczekujmy od dzieci tego, co w nich najlepsze i nie zapominajmy mówić im o tym. W sytuacji niepowodzenia (tak, nie zawsze odnosimy sukcesy i z porażką także trzeba umieć sobie poradzić) przypomnijmy dziecku, że niepowodzenia i błędy zdarzają się wszystkim i jest to normalny etap na drodze do doskonalenia się. Uczmy dziecko, jak wyciągać konstruktywne wnioski z porażek, ale nigdy nie podcinajmy mu skrzydeł. Wiara w dziecko pozwali mu sięgać po wielkie rzeczy, nie zrażać się, kiedy coś nie wychodzi i nie tracić motywacji do działania.
CHWALENIE ORAZ DAWANIE MOŻLIWOŚCI ODNIESIENIA SUKCESU – znowu odniosę się do nas dorosłych. Każdy z nas chętniej robi to, w czym jest dobry, ponieważ dzięki naszym umiejętnościom mamy szansę odnosić sukcesy w danym zakresie, być docenieni i chwaleni. Jest to główna motywacja, która pozwala nam przetrwać wiele porażek. Dziecko nie jest w tym odmienne. Każdy uczeń chce być doceniony, pochwalony ze strony rodzica czy nauczyciela, zauważony przez rówieśników. Są to tak zwane wzmocnienia pozytywne, które działają niezwykle motywująco na dziecko. Dodatkowo sukces wzmacnia w dziecku wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Pamiętajmy także, że sukces rodzi sukces. Tak więc dziecko, które ma możliwość odniesienia sukcesu będzie chętniej podejmowało aktywność mając świadomość, że jest szansa na odniesienie kolejnych sukcesów. Planując naukę pamiętajmy, że zadanie, które dziecko musi wykonać powinno być dla niego ważne, ale także możliwe do zrealizowania. W sytuacji, kiedy uczeń ma trudność z osiągnięciem celu dostrzegajmy wysiłek włożony w pracę i chwalmy nawet za najdrobniejsze osiągnięcia. Doceńmy także chęć współpracy z nami.
KONSEKWENCJA – to bardzo ważna składowa edukacji i wychowania. Jeśli mówimy o szkole, a więc zwracam się tutaj przede wszystkim do nauczycieli bardzo ważne jest trzymanie się ustalonych terminów zapowiedzianych sprawdzianów, oddawania prac, sprawdzania wiedzy. Kolejnym ważnym aspektem, który pozytywnie wpływa na motywację dziecka do nauki jest planowanie nagrody za wykonanie celu, a następnie konsekwentna realizacja nagrody. Zatem, jeśli obiecujemy dziecku nagrodę za konkretne działanie czy rezultat musimy pamiętać, że jest to dla nas sprawa obligatoryjna. Oczekiwanie na nagrodę, która jest dla dziecka ważna niweluje trudy podejmowanego wysiłku. Ponadto pozytywne myśli i uczucia związane z nagrodą mogą zostać przeniesione na myśli i uczucia podejmowanego działania i sprawić, że to, co początkowo było czymś nieprzyjemnym, z czasem może stać się bardzo pozytywne.
NAUKA ZGODNA Z ZAINTERESOWANIAMI – wszystko co nas interesuje sprawia, że chcemy wiedzieć więcej. Jesteśmy ciekawi, potrafimy sami poszukiwać wielu informacji, a tym samy bardzo szybko stajemy się ekspertami w danej dziedzinie. Dlatego też znając dziecko, w procesie nauczania warto odnosić się do jego zainteresowań oraz zachęcać do samodzielnego poszukiwania informacji. Wiedza, którą dziecko pozyska wskutek samodzielnej aktywności zostanie z nim na dłużej. Istotne będzie tutaj rozbudzanie wewnętrznej ciekawości w danym obszarze. Ucząc dziecko warto korzystać z zagadek i paradoksów, które zawsze budzą zainteresowanie i ciekawość.
NIE TYLKO TEORIA, ALE PRZEDE WSZYSTKIM PRAKTYKA I AKTYWIZACJA UCZNIA – dzieci lubią uczyć się tego, co ma związek z ich życiem oraz praktyczne zastosowanie. Teoria staje się interesująca wtedy, kiedy można od razu zastosować ją w praktyce. Dodatkowo wiedza, która została pozyskana na drodze eksperymentowania i praktycznej działalności jest przyswajana dużo szybciej i zostaje w pamięci na długo (do dzisiaj pamiętam eksperyment z wybuchającym wulkanem 😊). To, co jest również ważne to aktywizowanie uczniów do zdobywania wiedzy w sposób twórczy i kreatywny, z wykorzystaniem pomocy audiowizualnych oraz gier zachęcających do samodzielnego, krytycznego i logicznego myślenia. Dzieci uwielbiają czuć się zaangażowane i kompetentne w tym, co robią. Jest to dla nich ogromnie motywujące.
WYZNACZANIE CELU I WIZUALIZACJA – kiedy chcemy osiągnąć sukces w jakimkolwiek obszarze naszego życia zawsze trzeba wyznaczyć sobie cel, który jak drogowskaz będzie wskazywał nam dokąd zmierzamy. Zatem, kiedy przystępujemy z dzieckiem do nauki warto zwizualizować sobie, co chcemy osiągnąć oraz w jaki sposób możemy to zrobić. Dobrze mieć konkretny plan, najlepiej rozpisany na kolejne dni (np. przygotowując dziecko do dużego sprawdzianu z historii można rozpisać, jakie partie materiału trzeba przyswoić przez następny tydzień, aby w określonym dniu sprawdzianu być do niego w pełni przygotowanym). W motywowaniu dzieci do pracy bardzo pomaga wykorzystywanie wyobraźni, a więc wizualizacja celu (co się stanie jak osiągnę swój cel, jak wtedy będę się czuł/a, co mi to da). Wizualizacja pomaga przekształcić abstrakcyjny cel w prawdziwy obraz.
RÓWNOWAGA – powinna być obecna w każdym aspekcie naszego życia i nie inaczej jest w przypadku motywacji. Chcąc zmotywować uczniów do nauki zadbajmy o to, aby poziom motywacji nie był zbyt niski, ponieważ wtedy uczniom się nie chce i w konsekwencji nie robią nic, ale też nie może być zbyt wysoki, gdyż może dojść do poddania się, zwłaszcza w sytuacjach trudnych.

STOPNIOWANIE TRUDNOŚCI ORAZ STOSOWANIE METODY SZWAJCARSKIEGO SERA – rozpoczynanie pracy od zadania trudnego, często powoduje, że uczeń już na starcie ma poczucie porażki, a to sprawia, że szybko się zniechęca i nie chce podejmować dalszej aktywności. Pracując z dzieckiem warto rozpocząć zadanie od czegoś prostego, gdyż dzięki temu prawdopodobnie dziecko od początku osiągnie sukces, a to zachęci go do dalszej pracy. Bardzo ważne jest również dostosowywanie wymagań do możliwości uczniów (cel jest możliwy do osiągnięcia, ale trzeba włożyć wysiłek, aby się udało). Dzięki temu nauka może stać się naprawdę satysfakcjonująca.

Metoda szwajcarskiego sera – duże zadanie do wykonania, to duży kawałek sera bez dziur. Z tego zadania można wyodrębnić mniejsze zadania, które są proste i zajmują mniej więcej 5-10 minut. Te proste zadania można zacząć wykonywać w każdej wolnej chwili, których w ciągu dnia nie brakuje (chyba, że marnujemy czas na głupotki 😊). Pracując metodą szwajcarskiego sera, w końcu przekonamy się, że duże zadanie stanie się serem szwajcarskim, który ma więcej dziur niż sera, a dziurami będą te małe, już wykonane zadania. Więcej na temat tej metody tutaj >

OSOBOWOŚĆ MOTYWUJĄCEGO – nie ma większego znaczenia czy chodzi o nauczyciela w szkole czy rodzica. Każda osoba, która chce zmotywować innych do czegokolwiek sama również musi być zmotywowana. O tym, że dzieci zawsze pójdą za przykładem, a nie pięknymi słowami możecie przeczytać między innymi tutaj >. Wzór godny do naśladowania to najlepszy sposób motywowania, zwłaszcza tych najmłodszych. Jednak pamiętajmy, że wzór nie oznacza wszechwiedzącego perfekcjonisty. Osoba, która potrafi przyznać się do błędów, pokazać, że może się mylić i nie jest idealna na pewno zyska sympatię dzieci i stanie się motywującym autorytetem, którego chce się naśladować. Po prostu dajmy się lubić – to tylko tyle i aż tyle 😉
INDYWIDUALIZACJA – i na koniec jeszcze raz przypomnę, jak ważne jest indywidualne spojrzenie na każde dziecko z osobna wyrażające się szacunkiem do jego odmiennego zdania, trudności z którymi się boryka oraz samopoczucia z jakim przystępuje do nauki. Patrząc na dziecko indywidualnie jesteśmy w stanie zareagować na jego potrzeby i dostosować pracę do jego aktualnych możliwości. Biorąc pod uwagę, że każde dziecko jest inne pamiętajmy także o dostosowywaniu metod nauczania do stylów uczenia się naszych uczniów.

Jestem bardzo ciekawa jak jest z motywacją u Waszych uczniów 🙂

Źródła wykorzystane w artykule:

Hamer H., Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 2010.
Maslow A., Motywacja i osobowość, Warszawa 2021.
Słownik psychologiczny, pod red. W. Szewczuk, Warszawa 1985.
Stoner J., Frejman R., Gilbert D., Kierowanie, Warszawa 2001.
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/motywacja;3943894.html