Kompetencje kluczowe – cz. 2.

Kształtowanie kompetencji kluczowych uczniów w szkole podstawowej i ponadpodstawowej

Z artykułu dowiesz się m.in.:

dlaczego kształtowanie kompetencji kluczowych uczniów jest tak ważne,
jakie umiejętności są potrzebne współczesnym dzieciom i młodzieży na rynku pracy,
jaka jest odpowiedź szkoły w związku z koniecznością kształtowania kompetencji kluczowych,
jakie metody pracy z uczniami wpływają na rozwój ich kompetencji kluczowych.

Dlaczego kształtowanie kompetencji kluczowych jest ważne dla młodego pokolenia?

Dzisiejszy świat zmienia się bardzo szybko. Zmiany spowodowane są m.in. rozwojem technologii i cyfryzacją społeczeństwa. Współczesne dzieci i młodzież od początku swojego życia obcują z technologią, przez co najmłodsze pokolenia nazywane są cyfrowymi tubylcami. Jako że technologia jest już wszechobecna w naszym codziennym życiu (zarówno prywatnym, jak i zawodowym) wyzwania, które stoją przed współczesnymi dziećmi i młodzieżą są zupełnie inne, niż te, które stały przed ich rodzicami czy dziadkami.

Każde pokolenie musi mierzyć się ze zmieniającą się rzeczywistością – jest to naturalny proces świadczący o rozwoju. Na przestrzeni lat obserwowaliśmy, jak stopniowo ludzi zastępowały maszyny i komputery. Różnica jest jednak taka, że tempo dzisiejszych zmian jest naprawdę błyskawiczne. Chcąc nadążyć za tym, co się dzieje i odnaleźć się w tak dynamicznej rzeczywistości, trzeba posiadać odpowiednie kompetencje. Kompetencje, o których mowa to m.in. kompetencje kluczowe – więcej na ich temat przeczytacie tutaj >

Jakie umiejętności są potrzebne współczesnym dzieciom i młodzieży na rynku pracy?

Chcąc odpowiedzieć na tak zadane pytanie należy spojrzeć na dzisiejszy rynek pracy i oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników. Analizując oferty pracy wielu kluczowych firm można dostrzec pewne podobieństwo w kompetencjach wymaganych od kandydatów. Oczywiście wszystko zależy od specyfiki danej branży oraz stanowiska na jakie się aplikuje, niemniej jednak dzisiaj pracodawcy szukają przede wszystkim osób, które:

myślą twórczo i nieszablonowo,
cechują się kreatywnością i innowacyjnością,
potrafią wcielać w życie swoje pomysły,
są odważne i zdeterminowane w dążeniu do celu,
potrafią myśleć krytycznie,
są samodzielne – nie tylko wykonują polecenia, ale przede wszystkim samodzielnie szukają rozwiązań,
potrafią współpracować – stawiają na pracę zespołową,
są elastyczne – potrafią dostosować się do zmieniających się warunków i okoliczności,
posiadają umiejętność dobrej organizacji pracy i zarządzania sobą w czasie,
są wielozadaniowe,
dobrze radzą sobie ze stresem,
mają świadomość swoich mocnych i słabych stron.

Jaka jest odpowiedź szkoły w związku z koniecznością kształtowania kompetencji kluczowych?

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej, najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:

sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
praca w zespole i społeczna aktywność;
aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Z kolei w szkołach ponadpodstawowych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym i technikum należą:

myślenie – rozumiane jako złożony proces umysłowy, polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji, obejmującej interakcję wielu operacji umysłowych: wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, wyobrażanie sobie, sądzenie, rozwiązywanie problemów, twórczość. Dzięki temu, że uczniowie szkoły ponadpodstawowej uczą się równocześnie różnych przedmiotów, możliwe jest rozwijanie następujących typów myślenia: analitycznego, syntetycznego, logicznego, komputacyjnego, przyczynowo-skutkowego, kreatywnego, abstrakcyjnego; zachowanie ciągłości kształcenia ogólnego rozwija zarówno myślenie percepcyjne, jak i myślenie pojęciowe. Synteza obu typów myślenia stanowi podstawę wszechstronnego rozwoju ucznia;
czytanie – umiejętność łącząca zarówno rozumienie sensów, jak i znaczeń symbolicznych wypowiedzi; kluczowa umiejętność lingwistyczna i psychologiczna prowadząca do rozwoju osobowego, aktywnego uczestnictwa we wspólnocie, przekazywania doświadczeń między pokoleniami;
umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie, to podstawowa umiejętność społeczna, której podstawą jest znajomość norm językowych oraz tworzenie podstaw porozumienia się w różnych sytuacjach komunikacyjnych;
kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, w tym dbałość o poszanowanie praw autorskich i bezpieczne poruszanie się w cyberprzestrzeni;
umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł;
nabywanie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania;
umiejętność współpracy w grupie i podejmowania działań indywidualnych.

Kompetencje kluczowe uczniów powinny być kształtowane na wszystkich etapach edukacyjnych zarówno w szkole podstawowej, jak i w szkole ponadpodstawowej. Nauczyciele odpowiedzialni za ten proces powinni dołożyć wszelkich starań, aby uczniowie mieli możliwość rozwijania kompetencji kluczowych w szkole. W związku z tym warto wykorzystywać różne metody pracy z młodymi ludźmi, dzięki którym będą oni mogli kształtować niezbędne dzisiaj umiejętności. Należą do nich m.in. praca w grupie, komunikacja zespołowa, samoocena własnej pracy, ocena koleżeńska i samodzielne dochodzenie do wiedzy.

Wybrane metody wpływające na rozwój kompetencji kluczowych uczniów

Rozwijaniu kompetencji kluczowych służą przede wszystkim metody aktywizujące – więcej na temat metod aktywizujących – tutaj >

Metoda projektu – polega na samodzielnym realizowaniu przez uczniów określonego „dużego” zadania na podstawie wcześniej ustalonych założeń. Projekty zwykle realizowane są przez dłuższy okres (np. kilka tygodni). Projekt można realizować samodzielnie (indywidualnie), jak i grupowo (projekty grupowe, klasowe).
Metoda portfolio (inaczej nazywana metodą teczki) – to zbiór materiałów na określony temat. Polega na kompletowaniu teczki z pracami ucznia, przedstawiającej jego zaangażowanie, osiągnięcia oraz dokumentację pracy wokół wybranego tematu. W skład portfolio mogą wchodzić m.in. notatki dotyczące danego zagadnienia, artykuły prasowe, ilustracje, płyty CD oraz wszystkie inne wytwory i pomysły ucznia.
Metoda WebQuest – to odmiana metody projektowej. Metoda polega na wykorzystywaniu wiedzy zdobytej na podstawie zasobów internetu, bez kopiowania treści – treści muszą być odpowiednio przeformułowane, w celu rozwiązania danego problemu.
Metoda eksperymentu – uczeń zdobywa wiedzę poprzez samodzielne doświadczanie, sprawdzanie i testowanie badanych zjawisk. Obserwacja, a następnie analiza badanego zjawiska pozwala na samodzielne wyciąganie wniosków. Pamiętajmy, że młodzi ludzie najlepiej uczą się przez praktyczne działanie i doświadczenie.
Grywalizacja (np. Kahoot) – wykorzystanie mechanizmów znanych z gier do innych niż gra obszarów. Uwielbianą wśród młodych ludzi jest aplikacja Kahoot, która pozwala na tworzenie różnotematycznych quizów i wykorzystywanie ich na lekcjach czy zajęciach dodatkowych. Dobra zabawa gwarantowana! 🙂
Nauczanie problemowe (PBL – ang. Problem Based Learning) – motywujące nauczanie, oparte na rozwiązywaniu problemów. Metoda stawia ucznia w centrum procesu przekazywania wiedzy i skłania go do samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Uczeń staje się odpowiedzialny za uczenie się.
Debata – metoda oparta na dialogu i usystematyzowanej dyskusji, najczęściej wykorzystywana przy omawianiu kontrowersyjnych tematów.
Analiza SWOT – służy do porządkowania i analizy informacji. Analiza SWOT pomaga zidentyfikować mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia konkretnego problemu, rozważanej sytuacji czy kompetencji osobistych.
Storytelling – czyli opowiadanie historii. Dzięki opowiadaniom pobudzana jest wyobraźnia słuchaczy. Szczególnie przydatna, gdy wprowadzane są trudne zagadnienia.
Kapelusze de Bono – metoda pomagająca w rozwiązywaniu problemów. 6 kapeluszy odnosi się do 6 różnych stylów myślenia. Osoba korzystająca z metody wciela się w 6 różnych ról, dzięki czemu analizuje dany problem z 6 różnych perspektyw. Metoda opiera się na myśleniu lateralnym, które jest kreatywne i niestandardowe, dzięki czemu każdy może odkryć nowe i nieszablonowe spojrzenie na daną sytuację.

Źródła:

Furgoł S., Jak kształtować kompetencje kluczowe? Metody pracy z uczniami. (2020). Pobrano z: https://www.metis.pl/content/view/3397/105/#_ftn3 (dostęp 30.07.2024).
Sawiński J.P., Sposoby aktywizowania uczniów w szkole XXI wieku, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014.