Profilaktyka antynikotynowa dla dzieci i młodzieży + materiały do pobrania
W artykule znajdziesz odpowiedzi na następujące pytania:
- Dlaczego palenie szkodzi?
- Co to jest nikotynizm?
- Jak rozpoznać uzależnienie?
- Dlaczego młodzi ludzie palą?
- Jak rozpoznać, że dziecko pali?
- Jakie są konsekwencje długoterminowego palenia?
- Jak przebiega proces odstawienia nikotyny i leczenie?
- Dlaczego nie opłaca się palić?
- Jak chronić dzieci i młodzież przed paleniem tytoniu?
- Co zrobić, kiedy okazuje się, że nastolatek pali? – Rady dla rodziców.
Dodatkowo, na końcu artykułu znajdziecie materiały do pobrania w postaci plakatu z okazji Światowego Dnia bez Papierosa oraz karty pracy dotyczące nikotynizmu.
31 maja obchodzimy Światowy Dzień bez Papierosa. Celem święta jest zwrócenie uwagi na szkodliwość palenia tytoniu oraz kształtowanie zachowań antytytoniowych. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do młodych ludzi, ponieważ skutki palenia zwłaszcza w młodym wieku są destrukcyjne i stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia nastolatków. Warto zatem już od najmłodszych lat kształtować w dzieciach zdrowy styl życia, w którym nie ma miejsca na papierosy oraz kierować szereg działań profilaktycznych mających na celu zniechęcenie dzieci i młodzieży do palenia. Bardzo ważne są także wzorce przekazywane dzieciom przez rodzinę – kiedy rodzice palą, a dziecko obserwuje rytuały palaczy od wczesnego dzieciństwa istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości również sięgnie po papierosa i będzie powielać nawyki opiekunów. Nie jest to jednak regułą.
PALENIE TYTONIU – Dlaczego palenie szkodzi?
O tym, że palenie szkodzi wiedzą chyba wszyscy, jednak nadal sporo osób bagatelizuje problem. Papieros kojarzy się nam głównie z nikotyną, jednak trzeba wiedzieć, że to nie tylko nikotyna. Część szkodliwych składników pochodzi z tytoniu, natomiast inne powstają w wyniku procesu palenia. W dymie papierosowym znajduje się mnóstwo trujących związków chemicznych, w tym substancji rakotwórczych. Przyjrzyjmy się bliżej, co dokładnie wchodzi w skład dymu tytoniowego.
Składniki dymu tytoniowego to między innymi:
- cyjanowodór – gaz używany do ludobójstwa w komorach gazowych,
- aceton – rozpuszcza tkankę łączną,
- arsen – trutka na szczury,
- polon – pierwiastek radioaktywny,
- chlorek winylu – używany do produkcji plastiku,
- tlenek węgla (czad) – trujący gaz, który powstaje w wyniku spalania tytoniu, wpływa na niedotlenienie organizmu oraz na pracę serca i mózgu. Tlenek węgla często jest przyczyną śmierci wielu osób w czasie pożarów,
- formaldehyd – stosowany do konserwacji preparatów biologicznych np. żab,
- ciała smołowate – powstają podczas spalania tytoniu, mogą być przyczyną np. raka krtani, języka, płuc oraz innych nowotworów złośliwych,
- nikotyna – to jeden z najsilniej trujących i szkodliwych związków. Działa toksycznie na wiele narządów m.in. na serce, organy układu oddechowego, na ściany naczyń krwionośnych, zwiększa ciśnienie krwi, powoduje zaburzenia rytmu serca. Przyczynia się do powstawania nowotworów. Nikotyna jest środkiem psychoaktywnym, co oznacza, że wpływa na ośrodkowy układ nerwowy – powoduje wyrzut dopaminy (hormonu szczęścia) – dlatego uzależnia, wzrost adrenaliny oraz ciśnienia. Pozostaje w organizmie około 2 godziny od zapalenia, następnie mózg potrzebuje kolejnej dawki nikotyny.
Ważne!
Palenie bierne jest równie szkodliwe dla zdrowia, jak bycie czynnym palaczem. Badania pokazują, że osoby biernie palące wdychają więcej substancji niż osoby, które palą aktywnie. Niestety palacze często o tym zapominają i nie ograniczają się w paleniu nawet przy dzieciach.
Oprócz tradycyjnego palenia tytoniu nie zapominajmy również o bardzo modnych dzisiaj, ale równie szkodliwych e-papierosach, które są popularne zwłaszcza wśród młodych osób.
Zarówno temat biernego palenia, jak i e-papierosów to materiał na odrębne artykuły, które z pewnością kiedyś się tutaj pojawią, natomiast w tym artykule skupimy się na tradycyjnym paleniu tytoniu.
UZALEŻNIENIE – Co to jest nikotynizm?
Nikotynizm, czyli uzależnienie od nikotyny – substancji zawartej w papierosach (definicja wg. Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów zdrowotnych ICD-10). Jak już wyżej wspomniałam nikotyna jest odpowiedzialna za pobudzenie receptorów nikotynowych uwalniających hormon szczęścia – dopaminę (stąd złudne poczucie palacza, że paląc czuje się lepiej). Uzależnienie od nikotyny to zjawisko znane od lat i niestety nadal popularne na świecie. Mimo wielu restrykcji dla palących sporo osób jest uzależnionych od palenia tytoniu, a wyjście z nałogu nie jest proste – wymaga czasu, cierpliwości oraz leczenia. Każdy nałóg, w tym także nikotynizm, nieleczony może prowadzić do ciężkich chorób, np. nowotworów.
Jak rozpoznać uzależnienie?
O tym czy mamy do czynienia z uzależnieniem decydują pewne czynniki do których zaliczymy:
- Głód nikotynowy – bardzo silna potrzeba zapalenia papierosa.
- Potrzeba zwiększania dawki nikotyny, gdyż ta obecna jest niewystarczająca.
- Pojawienie się objawów odstawienia nikotyny (drażliwość, osłabienie, senność) w przypadku niemożności zapalenia.
- Palenie powoduje zaniedbywanie innych aktywności, które do tej pory były ważne – pracy, nauki, zainteresowań i pasji.
- Brak kontroli, co do ilości palonych papierosów i częstotliwości palenia.
- Palenie ze świadomością negatywnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
Ważne
Niektórzy błędnie sądzą, że uzależnienie od palenie tytoniu jest mniejszym uzależnieniem niż, np. uzależnienie od narkotyków. Nic bardziej mylnego. Uzależnienie od tytoniu jest równie silnym uzależnieniem, jak uzależnienie od narkotyków i niesie ze sobą ogrom negatywnych konsekwencji.
PRZYCZYNY – Dlaczego młodzi ludzie palą?
Powodów może być wiele, jednak często sięgając po używki młodzież szuka w nich odskoczni od swoich problemów. Pamiętajmy, że tyle ile dzieci, tyle różnych powodów. Zwykle jest to:
- chęć zaimponowania rówieśnikom, zyskania ich akceptacji, dopasowania się do określonego stylu,
- forma protestu przeciwko ograniczeniom i wymaganiom stawianym przez rodziców, manifestacja prawa decydowania o sobie,
- sposób radzenie sobie ze stresem, problemami, napięciami wynikającymi, np. z okresu dorastania,
- potrzeba relaksacji i odprężenia,
- łatwość w dostępie do papierosów,
- wzorce przekazywane przez rodzinę – chęć naśladowania osób dorosłych (rytuałów związanych z paleniem),
- chęć podniesienia poczucia własnej wartości.
OBJAWY – Jak rozpoznać, że dziecko pali?
Rodzic, który zna swoje dziecko będzie w stanie szybko ocenić, że coś niepokojącego dzieje się z zachowaniem syna bądź córki. Sygnały, które powinny dać do myślenia to między innymi:
- wymuszanie kieszonkowego – dziecko palące chce dostawać pieniądze częściej i więcej,
- przesadne dbanie o świeży oddech – nieustanne żucie gumy, stosowanie odświeżaczy do ust,
- zbyt częste spacery, wychodzenie na balkon pod byle pretekstem,
- stosowanie odświeżaczy powietrza w pokoju, częste wietrzenie pokoju,
- pojawienie się kaszlu (bez objawów infekcji), bóli głowy, zapalenia górnych dróg oddechowych, zażółceń w obrębie palców i paznokci.
SKUTKI – Jakie są konsekwencje długoterminowego palenia?
Długoterminowe palenie może mieć katastrofalne skutki dla organizmu młodego człowieka, który każdego dnia jest po prostu podtruwany. Dziecko, które sięgnie po papierosa przed ukończeniem 15. roku życia i w ciągu dnia pali 20-30 papierosów może zmniejszyć długość swojego życia nawet o 8 lat. Palenie papierosów ma ogromnie negatywne znaczenie dla rozwijającego się organizmu. Poniżej wpływ papierosów na wybrane układy oraz niektóre z wielu chorób spowodowanych paleniem tytoniu.
UKŁAD HORMONALNY:
- Dziewczęta – upośledzenie płodności i pogorszenie jakości życia spowodowane zespołem policystycznych jajników, któremu towarzyszy: nadmierne owłosienie, nadwaga, nieregularne cykle miesiączkowe.
- Chłopcy – upośledzenie funkcji prokreacyjnych, niedobór męskich hormonów płciowych, pogorszenie jakości nasienia, zaburzenia erekcji.
UKŁAD ODDECHOWY: rozedma płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rak płuc, rak języka, rak wargi, rak jamy ustnej, rak krtani, rak tchawicy, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa, gruźlica.
UKŁAD KRĄŻENIA: choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, miażdżyca zarostowa kończyn dolnych, nadciśnienie tętnicze, tętniak aorty. Palenie tytoniu może zwiększać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
INNE CHOROBY: rak nerki, rak pęcherza moczowego, rak przełyku, wrzody żołądka oraz dwunastnicy, przepuklina jelitowa, choroby oczu (katarakty, niedowidzenia, degenerację plamkową).
Dodatkowo palenie tytoniu wpływa na naukę szkolną – skutkuje pogorszeniem pamięci, drażliwością oraz problemami ze snem, co bezpośrednio staje się przyczyną obniżenia wyników w nauce. Palenie może przyczynić się również do zaburzeń emocjonalnych, trudności w relacjach z bliskimi i rówieśnikami oraz nawiązywania nowych relacji, co w konsekwencji może prowadzić do depresji.
WYJŚCIE Z NIKOTYNIZMU – Jak przebiega proces odstawienia nikotyny i leczenie?
Wyjście z nałogu jest możliwe, ale trzeba liczyć się z tym, że proces odstawienia nikotyny będzie wymagał dużo czasu, wytrwałości i samokontroli. Właściwie każdy palacz rzucający nałóg boryka się z głodem nikotynowym, problemami ze snem (bezsenność lub nadmierna senność), z koncentracją, z lękiem, rozdrażnieniem, a niekiedy i z depresją.
NTZ, czyli nikotynowa terapia zastępcza jest stosowana w pierwszej kolejności rzucania palenia. Polega na stosowaniu środków takich jak: plaster nikotynowy, guma nikotynowa, spray do nosa, pastylki do ssania z nikotyną, inhalatory mających na celu zmniejszyć ochotę na nikotynę.
Niestety nie zawsze wyżej wymienione środki działają. Czasami potrzebne jest leczenie farmakologiczne do którego zalicza się między innymi: akupunkturę, hipnozę oraz psychoterapię.
Palacz chcący pozbyć się nałogu musi pamiętać, że palenie okazyjne, a więc każdorazowe zapalenie chociażby jednego papierosa przeważnie prowadzi do powrotu do nałogu.
Ważne
Wsparcie dla osób uzależnionych od nikotynizmu – Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym: 801-108-108.
Dlaczego nie opłaca się palić?
Przekonując palacza do rzucenia palenia musimy liczyć się z tym, że argumentacja dotycząca zdrowia nie zawsze działa. Jednak to, co dotyka praktycznie każdego z nas to pieniążki, dlatego warto pokazać palaczowi, jak wiele pieniędzy traci kupując codziennie papierosy. Poniżej prosty rachunek:
- 1 dzień: 12zł
- 1 tydzień: 84zł
- 1 miesiąc: 360zł
- 6 miesięcy: 2160zł
- 1 rok: 4380zł
- 10 lat: 43800zł
- 20 lat: 87600zł
Jak chronić dzieci i młodzież przed paleniem tytoniu?
Profilaktyka dostosowana do odbiorców, ciekawa i zróżnicowana to odpowiedź na pytanie. Działania profilaktyczne kierowane do młodych ludzi nie powinny wzbudzać w nich lęku, ale informować o negatywnych konsekwencjach palenia i promować zdrowy styl życia. Szkoła powinna dać młodzieży możliwość spotkań ze specjalistami oraz brania udziału w warsztatach i prelekcjach antynikotynowych, a także zapewnić dostęp do broszur, ulotek i plakatów z tego zakresu. Jednak nie tylko działania szkolne mają znaczenie, ponieważ nie zapominajmy, że skuteczna profilaktyka zaczyna się w domu. To, jakie postawy oraz styl życia będą w dzieciach kształtowane już od najmłodszych lat znacząco wpłynie na podejmowanie późniejszych wyborów związanych z używkami.
Co zrobić, kiedy okazuje się, że nastolatek pali? – RADY DLA RODZICÓW
MATERIAŁY DO POBRANIA
Źródła:
- Konferencja prasowa online (8.12.2020 r.) omawiająca raport stworzony w ramach kampanii społecznej NIZP-PZH upowszechniającej wiedzę na temat szkodliwości narażenia na dym tytoniowy oraz palenia elektronicznych papierosów przez ogół społeczeństwa, a w szczególności przez osoby młode poniżej 18. roku życia.
- Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki, pod redakcją prof. dr. hab. Piotra Podolca, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.
- Rekomendacje w zakresie ochrony dzieci i młodzieży przed konsekwencjami używania produktów nikotynowych, pod red. Ł. Balwicki, Warszawa 2020.
- Zieliński J., Obciążenia wynikające z palenia tytoniu. Pneumonol. Alergol. Pol. 2008; 76: 170–173.
- https://www.heydoc.pl/s/article/Palenie-tytoniu-i-nikotynizm-objawy-skutki-leczenie
- https://www.kuriernauczycielski.pl/mlodziez-i-nikotyna-alarmujace-wyniki-badan/
- https://www.nowafarmacja.pl/blog/negatywne-skutki-palenia-papierosow
- https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/czy-twoje-dziecko-pali
- https://www.spokojwglowie.pl/dziecko-pali-papierosy/
- https://www.swiatleku.pl/article/skutki-palenia-papierosow
- https://www.zwrotnikraka.pl/palenie-tytoniu-najgrozniejszy-czynnik-rakotworczy/
