Program wychowawczo-profilaktyczny

Ważny dokument w placówce oświatowej

Z artykułu dowiesz się:

• co to jest program wychowawczo-profilaktyczny,
• kto opracowuje program wychowawczo-profilaktyczny,
• przez kogo jest uchwalany,
• jakie przepisy prawa oświatowego należy wziąć pod uwagę przy tworzeniu programu,
• co powinien zawierać dobrze skonstruowany program wychowawczo-profilaktyczny.

Program wychowawczo-profilaktyczny to ważny dokument opracowywany co roku, w każdej placówce oświatowej. Jak wynika z przepisów prawa, działania wychowawcze skierowane są do uczniów, natomiast działania profilaktyczne dotyczą zarówno uczniów, ich rodziców, jak i nauczycieli. Podstawą do opracowania programu wychowawczo-profilaktycznego jest przeprowadzona uprzednio rzetelna diagnoza, która wskazuje problemy, wynikające z nich zagrożenia oraz potrzeby społeczności szkolnej.

Co to jest program wychowawczo-profilaktyczny?

Zgodnie z Art. 26. 1. Prawa oświatowego:

„1. Szkoły oraz placówki realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący:

• treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów oraz
• treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

2. Program wychowawczo-profilaktyczny opracowuje się na podstawie wyników corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń związanych z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych.
3. Diagnozę przeprowadza dyrektor szkoły lub placówki albo upoważniony przez niego pracownik szkoły lub placówki.

Przepisów ust. 1–3 nie stosuje się do przedszkoli, szkół dla dorosłych, branżowych szkół II stopnia, szkół policealnych i policealnych szkół artystycznych”.

Program wychowawczo-profilaktyczny jest dokumentem, w którym zawarte są wszelkie działania o charakterze wychowawczym i profilaktycznym, które wyznaczają kierunek codziennej pracy w szkole (placówce) wszystkich nauczycieli. We wspomnianych działaniach nie można pominąć niezwykle ważnej roli rodziców, którzy dzięki efektywnej współpracy ze szkołą, przyczyniają się do zwiększenia oczekiwanych efektów zarówno w zakresie wychowania, jak i profilaktyki dzieci i młodzieży.

Więcej informacji na temat programu wychowawczo-profilaktycznego można znaleźć tutaj >

Kto opracowuje program wychowawczo-profilaktyczny?

Program powinien być opracowany grupowo, absolutnie nie przez jedną osobę (z praktyki szkolnej wiemy, że niestety różnie z tym bywa).  Specjalnie powołany w tym celu zespół powinien składać się z nauczycieli i szkolnych specjalistów, przede wszystkim z pedagoga szkolnego i psychologa, których zadaniem jest organizacja działań profilaktycznych w szkole, a także przeprowadzanie diagnoz. Dodatkowo dobrze byłoby, aby w zespole znaleźli się nauczyciele-wychowawcy, którzy organizują pracę wychowawczą i profilaktyczną w swoich klasach, a także przedstawiciele rodziców. Praca zespołu powinna być koordynowana przez przewodniczącego lub/i dyrektora.

Przez kogo uchwalany jest program wychowawczo-profilaktyczny?

Program wychowawczo-profilaktyczny uchwala:

• Rada rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną (jak wynika z ustawy „do kompetencji rady rodziców należy uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki”).
• Dyrektor szkoły w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny („jeżeli rada rodziców w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego nie uzyska porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki program ten ustala dyrektor szkoły lub placówki w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Program ustalony przez dyrektora szkoły lub placówki obowiązuje do czasu uchwalenia programu przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną”).
• W szkołach i placówkach, w których nie tworzy się rad rodziców, program wychowawczo-profilaktyczny szkoły lub placówki uchwala rada pedagogiczna.
• W szkołach i placówkach publicznych prowadzonych przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub przez osoby fizyczne oraz w szkołach i placówkach niepublicznych program wychowawczo-profilaktyczny szkoły lub placówki ustala organ wskazany w statucie szkoły lub placówki.

Do kiedy należy uchwalić program wychowawczo-profilaktyczny?

Program powinien zostać opracowany i uchwalony w terminie do 30 dni od rozpoczęcia roku szkolnego, czyli w praktyce zwykle przypada to na dzień 30 września.

Jakie przepisy prawa oświatowego warto wziąć pod uwagę przy tworzeniu programu wychowawczo-profilaktycznego?

Wyszczególniłam tutaj wszystkie (mam nadzieję, że niczego nie pominęłam) przepisy prawa, które można uwzględnić przy tworzeniu programu wychowawczo-profilaktycznego, ale nie oznacza to, że wszystkie będą musiały zostać wykorzystane w każdej szkole. Szkoła ma pełną autonomię w konstruowaniu programu wychowawczo-profilaktycznego.

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej.
• Ustawa Karta Nauczyciela.
• Ustawa o systemie oświaty.
• Ustawa Prawo oświatowe.
• Statut szkoły – program wychowawczo-profilaktyczny nie może być sprzeczny ze Statutem szkoły.
• Konwencja o Prawach Dziecka.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii.
• Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
• Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii – zasady tutaj zawarte są uniwersalne, więc można je zastosować także w przypadku zaistnienia innych zagrożeń.
• Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy.
• Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w danym roku szkolnym.

Co powinien zawierać dobrze skonstruowany program wychowawczo-profilaktyczny?

W opracowaniu M. Wieczorek „Program wychowawczo-profilaktyczny szkoły i placówki. Krok po kroku”, udostępnionym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w 2018 roku, wskazano przykład modelowego programu wy­chowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki. Elementami, które powinny znaleźć się w programie wychowawczo-profilaktycznym są:

1. Preambuła.
2. Wstęp do programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły i placówki, w którym powinny znaleźć się:

• podstawy prawne uwzględnione przy konstruowaniu programu;
• założenia wychowawcze i profilaktyczne stanowiące podstawę programu;
• opis funkcjonowania szkoły i przedstawienie jej specyfiki;
• krótka charakterystyka środowiska szkolnego, wskazanie podmiotów wspierających, wyróżnień, certyfikatów, realizowanych programów profi­laktycznych;
• wizja i/lub misja szkoły;
• przyjęta sylwetka absolwenta;
• wartości, na których opiera się program wychowawczo-profilaktyczny, i sposób ich wyboru przez społeczność szkolną;
• uczestnicy i realizatorzy programu wychowawczo-profilaktycznego, insty­tucje zewnętrzne wspierające szkołę lub placówkę.

3. Wartości wybrane przez społeczność szkolną – warto­ści szczególnie ważne dla całej społeczności, czyli uczniów, rodziców, nauczycieli oraz pracowników niepedagogicznych.
4. Diagnoza potrzeb i problemów w środowisku szkolnym – sformułowana na podstawie dokonania przeglądu zasobów szkoły i określeniu potrzeb wszystkich grup tworzących społeczność szkolną, czyli uczniów, ro­dziców i nauczycieli.
5. Mapa środowiskowa czynników chroniących i czynników ryzyka w szkole i placówce – rozporządzenie w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii nakłada na szkołę lub placówkę obowiązek dokonania w każ­dym roku szkolnym diagnozy w zakresie występowania w środowisku szkolnym czynników chroniących i czynników ryzyka.
6. Akty prawne – wspomniane wyżej.
7. Wizja szkoły i placówki – pytania, jakie można sobie w tym miejscu zadać:

• Czym będziemy się kierowali w swojej działalności?
• Czemu ma służyć nasza praca?

8. Misja szkoły i placówki – określenie celu istnienia szkoły.
9. Cel ogólny i cele szczegółowe programu wychowawczo-profilaktycznego – formułując cele należy wziąć pod uwagę realizację tych celów w czasie oraz mierzalność ich efektów.
10. Sylwetka absolwenta szkoły, czyli jakim człowiekiem ma być nasz absolwent?
11. Strategia wychowawczo-profilaktyczna szkoły i placówki – powinna:

• określić sfery rozwoju ucznia – fizyczną, psychiczną, intelektualną, społecz­ną i duchową, z których każda wyznacza strategię osiągania dojrzałości;
• przyjąć cele wychowawcze, integralne z sylwetką absolwenta;
• wyznaczyć jasne i czytelne zadania, możliwe do wykonania przez każdego nauczyciela w ramach założonych celów;
• ustalić odbiorców działań – nauczycieli, uczniów, rodziców, pracowników niepedagogicznych, społeczność lokalną;
• wyznaczyć realizatorów zadań oraz terminy ich realizacji.

12. Ceremoniał i tradycje szkolne, czyli imprezy o istotnym znaczeniu, wpi­sane do szkolnego kalendarza.
13. Tryb postępowania w trudnych sytuacjach – określony w procedurach reagowania i interwencji na wypadek wystą­pienia takich sytuacji.
14. Ewaluacja – badanie skuteczności podejmowanych działań.
15. Uchwalenie programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły i placówki – o tym jest mowa wyżej.
16. Plan działań wychowawczo-profilaktycznych w szkole i placówce – wszystkie działania najlepiej ująć w formie planu pracy wychowawczo-profilaktycznej.

Jeszcze raz przypomnę, że szkoła może opracować program wychowawczo-profilaktyczny według własnej koncepcji. Nie ma jednego uniwersalnego wzoru narzuconego wszystkim.

Źródło:

Wieczorek M., Program wychowawczo-profilaktyczny szkoły i placówki. Krok po kroku, ORE, Warszawa 2018. Materiał można pobrać tutaj >