Wspomaganie rozwoju dziecka
W artykule między innymi:
- polecane książki – pomoce z ćwiczeniami usprawniającymi percepcję słuchową,
- kto może wykonywać ćwiczenia percepcji słuchowej,
- jakie jest zadanie ćwiczeń funkcji słuchowych,
- konkretne ćwiczenia percepcji słuchowej.
Dobre funkcjonowanie w otaczającym nas świecie – świecie dźwięków zapewnia sprawny słuch. Dla dzieci ma on szczególne znaczenie warunkujące prawidłowy rozwój głosu i mowy, opanowanie odpowiednich form językowych oraz ogólny rozwój. Poprawny odbiór mowy, a więc słyszenie, rozpoznawanie, różnicowanie i zapamiętywanie dźwięków mowy gwarantuje dobrze funkcjonująca percepcja słuchowa. Pamiętajmy, że zaburzenia percepcji słuchowej nie są spowodowane niedosłuchem czy wadami słuchu, ale nieprawidłowościami niektórych funkcji kory mózgowej, gdzie dokonują się procesy analizy i syntezy impulsów dźwiękowych. Z zaburzeniami percepcji słuchowej najczęściej wiąże się słaby rozwój pamięci słuchowej oraz opóźnienia w rozwoju mowy.
Książki – pomoce z ćwiczeniami usprawniającymi percepcję słuchową
Po więcej informacji na temat zaburzeń percepcji słuchowej oraz konkretne ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową odsyłam Was do następujących pozycji:
- E. Szymankiewicz, Dyslektyczne ucho. Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją (książka dla nauczyciela oraz zeszyt ćwiczeń dla ucznia), Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2020.
- M. Podleśna, Gumowe ucho. Ćwiczenia percepcji słuchowej dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2020.
- A. Tońska-Szyfelbein, Chodzą słuchy czyli ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową dla uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2021.
- Graban J., Sprawka R., Trening słuchu + CD, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011.
- Toska-Mrowiec A., Pojmaj I., Zabawy słuchowe. Ćwiczenia dla uczniów klas 0 i 1-4, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2007.
Kto może wykonywać ćwiczenia percepcji słuchowej?
Ćwiczenia percepcji słuchowej, jak już wspomniałam w poprzednim artykule dotyczącym percepcji słuchowej – tutaj > mogą być wykonywane w szkole przez nauczycieli i specjalistów, np. terapeutów pedagogicznych czy pedagogów specjalnych. Najczęściej ćwiczenia percepcji słuchowej wykonywane są podczas zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych oraz rewalidacji. Ale percepcję słuchową można ćwiczyć także w domu, już od najmłodszych lat. Najlepiej korzystać z zabaw, w których przemycane są ćwiczenia funkcji słuchowych. Ćwiczenia tego typu sprawiają dziecku przyjemność i dostarczają dobrej zabawy, a przy okazji wpływają na procesy odbioru i przetwarzania dźwięków.
Ćwiczenia funkcji słuchowych mają za zadanie usprawnianie:
- percepcji słuchowej,
- wrażliwości słuchowej oraz uwagi i koncentracji na bodźcach słuchowych,
- umiejętności różnicowania głosek oraz rozróżniania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i przestrzeni,
- analizy i syntezy słuchowej,
- artykulacji (wzbogacenie słownika),
- poprawności gramatycznej,
- pamięci słuchowej,
- koordynacji słuchowo-wzrokowej i słuchowo-ruchowej.
Poniżej krótka prezentacja ćwiczeń usprawniających percepcję słuchową:
1. ROZPOZNAWANIE DŹWIĘKÓW Z OTOCZENIA
- Wysłuchiwanie i rozpoznawanie dźwięków naturalnych, dochodzących z otoczenia.
Zabawa w nasłuchiwanie: Co się wokół nas dzieje? Kto, co usłyszał? oraz w rozpoznawanie dźwięków: Co upadło? Co przyjechało? Czym uderzono? Co wydaje taki dźwięk?
- Rozpoznawanie źródła dźwięków oraz ich naśladowanie – ćwiczenia z wykorzystaniem różnego rodzaju kasz w pudełkach; rozpoznawanie odgłosów dochodzących z różnych pomieszczeń – lokalizowanie tykającego zegarka; rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt lub dźwięków instrumentów muzycznych. W tym celu można skorzystać z gotowych nagrań.
Zabawa: Co słychać, gdy jest cicho? – dzieci zamykają oczy i słuchają, terapeuta inicjuje różne dźwięki, np. stukanie palcami o blat, tupanie, szuranie kartką papieru. Dzieci mają odgadnąć, co usłyszały.
- Grupowanie przedmiotów wydających takie same dźwięki (dźwiękowe memory, czyli gdzie jest taki sam dźwięk?) – słuchając różnych dźwięków dziecko dobiera identyczne dźwięki w pary. Można samodzielnie stworzyć memo dźwiękowe wrzucając do takich samych pudełek, np. piasek, ryż, makaron, kamyczki.
- Określanie strony, z której dochodzi dźwięk.
- Rozpoznawanie osób po głosie – zabawa: Zgadnij kto teraz mówił?
- Układanie sekwencji dźwięków – zabawa: Posłuchaj i ułóż – dziecku prezentowana jest sekwencja dźwięków, np. gra bębenka i grzechotki. Jego zadaniem jest ułożenie obrazków prezentujących poszczególne instrumenty w usłyszanej kolejności.
- Rozpoznawanie ilości dźwięków – zabawa: Ile dźwięków słyszysz? – dziecko zamyka oczy i liczy dźwięki wystukiwane przez terapuetę / rodzica.
- Rozpoznawanie znanych piosenek, znanych melodii – zabawa w: Jaka to melodia? – dziecku zostają włączane znane melodie. Jego zadaniem jest zgadnąć tytuł lub słowa piosenki.
- Różnicowanie dźwięków wysokich-niskich oraz długich-krótkich poprzez odpowiednie ich przedstawienie graficzne, np. wysoka lub niska kreska albo długa lub krótka kreska.
2. ĆWICZENIA RYTMICZNE
- Odtwarzanie usłyszanych dźwięków w układach przestrzennych (np. na klockach, zabawkach, patyczkach, kolorowych karteczkach, itp.)
- Odtwarzanie usłyszanych rytmów przez powtórzenie sekwencji z zachowaniem właściwej kolejności.
Przykład:
-
Słuchowa analiza i naśladowanie dźwięków różnych przedmiotów lub instrumentów z zachowaniem układów rytmicznych, siły i natężenia dźwięku. - Ćwiczenie dziecko-terapeuta z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych – zaczynamy od prostych rytmów, terapeuta wygrywa rytm, dziecko słucha i powtarza, następnie dziecko wygrywa rytm, a dorosły słucha i powtarza.
- Klaskanie, tupanie, podskakiwanie w rytm prostej rymowanki, wierszyka lub piosenki.
- Ćwiczenia tempa wypowiedzi – mówienie raz wolniej, raz szybciej.
- Ćwiczenie natężenia głosu – mówienie raz ciszej, raz głośniej.
- Ćwiczenie reagowania na zmianę, np. spacerowanie podczas melodii, zatrzymywanie się podczas pauzy.
- Reagowanie na głośne lub ciche dźwięki określonym zachowaniem.
- Tańczenie maskotką w rytm piosenek.
3. ĆWICZENIA NA MATERIALE SŁOWNYM
Analiza zdań na wyrazy
- Podział zdania na wyrazy.
- Wyodrębnianie zdań w mowie, określanie ilości zdań w opowiadaniu, np. terapeuta przedstawia dziecku krótkie opowiadanie (3, 4 zdania, ale pamiętajmy, że zdania mają być krótkie), akcentuje kolejne zdania. Dziecko wyodrębnia pierwsze zdanie, a następnie kolejne. Na koniec należy powtórzyć całe opowiadanie.
- Wyodrębnianie słów w zdaniach – terapeuta wypowiada krótkie zdanie (np. 3 słowa), dziecko wyodrębnia i powtarza pierwsze, drugie, trzecie słowo, a następnie wypowiada całe zdanie.
- Liczenie wyrazów w zdaniu.
Analiza i synteza sylab
- Podział wyrazu na sylaby – ćwiczenie: Dzielenie słów na sylaby z odkładaniem patyczków (jeden patyczek odpowiada jednej sylabie).
- Rozpoznawanie i wyodrębnianie sylab w wyrazach.
- Kończenie rozpoczętych sylab (np. pokazujemy dziecku różne przedmioty, wypowiadamy pierwszą część słowa prosząc, żeby dziecko dokończyło).
- Analiza i synteza sylabowa wyrazów – składanie wyrazów z sylab lub uzupełnianie wyrazów brakującymi sylabami.
- Wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i kończących daną sylabą.
- Odgadywanie nazwy na podstawie pierwszej sylaby.
- Zgadywanie słów podzielonych na sylaby, np. kacz-ka; faj-ka; skar-bon-ka; cu-kier-nia.
- Dzielenie wyrazów na sylaby za pomocą klaskania.
- Tworzenie słów z sylab – terapeuta podaje sylaby prosząc dziecko, aby powiedziało, jakie tworzą słowo, np. sa-m o-lot: samolot
- Powtarzanie się sylab – terapeuta podaje grupę sylab prosząc dziecko, aby wskazało, które sylaby się powtarzają, np. ba ga da ba; la fa da la.
- Liczenie sylab w wyrazie.
Analiza i synteza głosek
- Podział słowa na głoski.
- Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w wyrazach.
- Wskazywanie jaka głoska powtarza się w usłyszanym słowie i ile razy.
- Wyodrębnianie głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu (wyodrębnianie głosek w wygłosie, śródgłosie i nagłosie).
- Wyszukiwanie przedmiotów rozpoczynających się i kończących daną głoską (inna wersja tego ćwiczenia: pokazujemy dziecku różne przedmioty, wypowiadamy pierwszą głoskę danego słowa prosząc, żeby dziecko dokończyło).
- Wyróżnianie głosek na początku i na końcu wyrazu – ćwiczenie z obrazkami (dziecko otrzymuje obrazki, które ma dobrać w ten sposób, aby głoska kończąca nazwę pierwszego obrazka, była jednocześnie głoską rozpoczynająca nazwę innego, np. ul –lis – sklep – pomidor – rak).
- Tworzenie sylab z głosek – terapeuta podaje dziecku samogłoskę, np. “a”. Zadaniem dziecka jest utworzenie sylaby (ze słuchu) łącząc ją z podanymi spółgłoskami m-a: ma i t-a: ta.
- Tworzenie słów z głosek – terapeuta podaje dziecku różne głoski prosząc, aby dziecko powiedziało, jakie utworzą słowo, np. A-d-a-m.
- Liczenie głosek w słowie.
- Ćwiczenie: Co słyszysz w środku słowa? – 1. Wyodrębnianie samogłoski w słowach: las, sok, dom, lis, mak, nos – dziecko wypowiada słowo, terapeuta słucha i stwierdza: W środku słyszę, np. „o”, następnie zmiana ról – terapeuta wypowiada słowo, dziecko słucha i mówi jaką samogłoskę usłyszało. 2. Wyodrębniania spółgłosek w słowach: Ewa, Ola, Ala, Ula, oko, sto, udo, ucho – dziecko wypowiada słowo, dorosły słucha, ustala co słyszy w środku, następnie zmiana ról – dorosły wypowiada inne słowo, dziecko mówi, jaką spółgłoskę usłyszało w środku.
- Różnicowanie znaczenia wyrazów, które brzmią podobnie – ćwiczenie: Wymów i powiedz, czym różnią się słowa: panna – pana; kura – góra; wybij – wbij; drwij – drwi.
PAMIĘĆ SŁUCHOWA
- Zapamiętywanie przedmiotów, osób, zwierząt z usłyszanego tekstu – dziecko odpowiada na pytania dotyczące przedmiotów i osób, ich czynności, cech, funkcji.
- Zapamiętywanie krótkich i długich zdań, np. Ania pije kakao. Tomek jeździ na niebieskim rowerze. Mama zmywa naczynia, które były brudne.
- Zapamiętywanie rymowanek, prostych wierszyków.
RYMY RYMOWANKI (różnicowanie słów o podobnym brzmieniu)
- Nauka rymowanek.
- Tworzenie rymów.
- Szukanie słów, które się nie rymują.
- Dobieranie par rymujących się wyrazów.
- Układanie rymujących się łańcuszków, np. nos-włos-sos-kos-los.
OBRAZKI
- Dobieranie podpisów do obrazków.
- Wskazywanie odpowiedniego obrazka po wcześniejszym usłyszeniu słowa.
- Segregowanie obrazków wg podanej głoski: na początku, na końcu – dziecko otrzymuje obrazki. Zadaniem dziecka jest powiedzenie, co przedstawiają, a następnie określenie jaka głoska występuje na początku słowa i na końcu oraz ułożenie obrazków, które zaczynają się np. głoską „d”, a kończą „a”.
Inne przykłady ćwiczeń, gier i zabaw
- Zabawa: Jakie słowo było powiedziane dwa razy? – dziecko ma za zadanie wymienić słowo, które usłyszało dwa razy (np. okno, oko, drzwi, okno).
- Słuchanie i rozwiązywanie zagadek.
- Powtarzanie za dorosłym ciągów słownych (np. rękawica, czapka, spodnie, buty) lub krótkich zdań.
- Słuchanie bajek, opowiadań, bajek muzycznych oraz samodzielne opowiadanie i dopowiadanie zakończeń.
- Napisanie planu wydarzeń lub wykonanie ilustracji do przeczytanego na głos przez nauczyciela fragmentu tekstu.
- Rysowanie szlaczków w rytm uderzeń bębenka.
- Zabawa: Słucham – robię i mówię – dziecko ma za zadanie wysłuchać, powtórzyć i wykonać to, co mówi terapeuta (np. trzymam ołówek – dziecko bierze ołówek do ręki i mówi „trzymam ołówek”).
- Zabawa: W jaki sposób się porusza? – zadaniem dziecka jest dokończyć zdanie: Człowiek… (chodzi, biega); ryba… (pływa); ptak… (lata).
- Zabawa: W jakim jest kolorze? – zadaniem dziecka jest dokończyć zdanie: Śnieg jest… (biały); trawa jest… (zielona).
- Onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze) – wierszyki, w których występują: deszcz (kap, kap, kap; chlapu chlap), wiatr (fiu, fiu, fiu), u zegarmistrza (cyk, cyk, cyk).
- Zabawa w szyfry: ka la ka ta ka wiec ka – latawiec
- Zabawa w głuchy telefon.
- Szukanie wyrazów na podaną literę, sylabę.
- Tworzenie rymów.
Kochani, cieszę się, że wytrwaliście do końca 🙂 Pamiętajcie, że ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową jest mnóstwo. Prezentowane przeze mnie przykłady to tylko niewielki zarys tego, co możemy robić. Warto korzystać z gotowych materiałów, których na rynku znajdziemy setki, ale także wykazać się swoją kreatywnością. Tak naprawdę wiele ciekawych pomocy można stworzyć samemu. Wszystko zależy od naszej pomysłowości i chęci 🙂
W artykule wykorzystano następujące źródła:
- Notatki własne ze studiów podyplomowych z Terapii pedagogicznej oraz materiały ze szkolenia Karty Oceny Słuchu Fonemowego.
- Franczyk A., Krajewska K., Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami w rozwoju, Kraków 2015.
- Graban J., Sprawka R., Trening słuchu, Gdańsk 2011.
- Kruczyńska A., Kurkowski Z. M., Diagnoza i usprawnianie słuchu fonematycznego i fonetycznego, Nowa Audiofonologia 4(4), 2015: 58-66.
- Maurer A., Dźwięki mowy, Kraków 2003.
- Podleśna M., Gumowe ucho, Gdańsk 2020.
- Szyfelbein-Tońska A., Chodzą słuchy czyli ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową. Gdańsk 2021.
- Szymankiewicz E., Dyslektyczne ucho. Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją. Gdańsk 2020.
- Toska-Mrowiec A., Pojmaj I., Zabawy słuchowe, Gdańsk 2007.
czy mogę sie zapytać czy taka ksiąszka ile taka kosztuje
O którą dokładnie książeczkę Pani pyta?