Co to są specjalne potrzeby edukacyjne?

Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole

Z artykułu dowiesz się:

co to są specjalne potrzeby edukacyjne (SPE),
kim są uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
jak rozpoznać dziecko z SPE, które nie posiada opinii bądź orzeczenia,
co przysługuje uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Zapraszam Was na obszerny artykuł, w którym, w oparciu o swoją wiedzę oraz dostępną literaturę, staram się szczegółowo i krok po kroku wyjaśnić, co to są specjalne potrzeby edukacyjne i jak powinni być traktowani uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wiem z własnego doświadczenia, że nadal wiele osób ma w tym temacie wątpliwości. Mam nadzieję, że artykuł pozwoli Wam usystematyzować wiedzę z tego zakresu. Nie przedłużając – zaczynamy 😊

Co to są specjalne potrzeby edukacyjne?

Według prof. Marty Bogdanowicz specjalne potrzeby edukacyjne dotyczą tych uczniów, którzy nie są w stanie podołać wymaganiom obowiązującego programu edukacyjnego ze względu na większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Według Bogdanowicz uczniowie tacy są w stanie kontynuować naukę, jednak potrzebują specjalistycznej kadry pedagogicznej oraz pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, a także specjalnych metod, które są dostosowane do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń.

Pojęcie specjalne potrzeby edukacyjne wprowadziła Mary Warnock w dokumencie The Warnock Report Special Educational Needs opublikowanym w 1978 roku w Londynie przez Her Majesty’s Stationery Office. Następnie zostało ono upowszechnione w deklaracji opublikowanej przez UNESCO w 1994 roku.

Kim są uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach wskazuje kategorie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych – są to uczniowie:

niepełnosprawni,
niesłyszący,
słabosłyszący,
niewidomi,
słabowidzący,
z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim,
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
niedostosowani społecznie (m.in. wagary, ucieczki z domu, picie alkoholu, odurzanie się, niszczenie mienia, przemoc, bójki, kradzieże, próby samobójcze),
zagrożeni niedostosowaniem społecznym,
z zaburzeniami zachowania i emocji (w tym z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi),
ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (uczniowie z dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią),
z niepowodzeniami edukacyjnymi (w tym uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna),
z deficytami kompetencji i zaburzeniami sprawności językowych,
przewlekle chorzy,
w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
zaniedbani środowiskowo,
z trudnościami adaptacyjnymi,
szczególnie uzdolnieni.

Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi:

posiada opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej,
posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego,
nie posiada ani opinii, ani orzeczenia.

Pamiętajmy, że dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nie zawsze będzie posiadało dokument z poradni psychologiczno-pedagogicznej w postaci opinii lub orzeczenia. Nie oznacza to jednak, że tacy uczniowie nie wymagają pomocy i odpowiednich dostosowań. Dzieci z SPE to także te, u których można zaobserwować trudności w realizacji wymagań edukacyjnych, trudności związane z problemami zdrowotnymi lub wynikające z funkcjonowania środowiska rodzinnego.

Jak rozpoznać dziecko z SPE nieposiadające opinii bądź orzeczenia?

Tymi, którzy rozpoznają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz indywidualne możliwości psychofizyczne uczniów są nauczyciele i specjaliści. Określają oni także mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia uczniów oraz rozpoznają przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, które utrudniają uczniom pełne uczestnictwo w życiu szkoły. Nauczyciele i specjaliści mają możliwość poznania ucznia prowadząc w szkole obserwację pedagogiczną, w trackie bieżącej pracy z nimi. Przepisy (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej) wskazują na rozpoznawanie potrzeb uczniów, nie zaś ich diagnozowanie. Rozpoznawanie możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych, które mają wpływ na funkcjonowanie ucznia w szkole służy wspieraniu jego potencjału rozwojowego i stwarzania mu warunków do aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu szkoły oraz środowisku społecznym. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie specjalnych potrzeb edukacyjnych zostaje objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Nauczyciele zostają poinformowani o obowiązku udzielania pomocy w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem. Tym samym zostają zobligowani do dostosowania sposobów i metod pracy do możliwości psychofizycznych ucznia. Dodatkowo uczeń może zostać objęty innymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej, które są określone w rozporządzeniu. Pamiętajmy, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna musi być udzielana we współpracy z rodzicami ucznia lub kiedy jest on pełnoletni, z nim samym.

Więcej na temat pomocy psychologiczno-pedagogicznej możecie przeczytać – tutaj >

Co przysługuje uczniom z SPE?

DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH

Prawo oświatowe mówi, że system oświaty powinien zapewnić dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów oraz możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej. Dodatkowo Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych jasno określa, że wymagania edukacyjne dostosowuje się do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia posiadającego:

orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oraz ustaleń zawartych w IPET,
orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania,
opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych trudnościach w uczeniu się,
innej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującej na potrzebę takiego dostosowania,
rozpoznanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonanego przez nauczycieli i specjalistów (dotyczy uczniów objętych w szkole pomocą psychologiczno-pedagogiczną),
opinii lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego.

Co to oznacza w praktyce dla nauczyciela? Dokładnie to, że jest on zobligowany do dostosowania wymagań dla każdego dziecka, które takowych dostosowań wymaga, bez względu na to, jakie jest jego zdanie w tym temacie.

Na czym polega dostosowanie wymagań edukacyjnych?

Dostosowanie wymagań edukacyjnych polega na zastosowaniu takich kryteriów, które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia, a więc jego dysfunkcje, trudności oraz mocne strony. Wymagania te powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i rozwojowych oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Celem dostosowania wymagań jest wyrównywanie szans edukacyjnych oraz zapobieganie wtórnym zaburzeniom sfery emocjonalno-motywacyjnej, które mogą się pojawić, w sytuacji doznawania przez ucznia nieustannej porażki.

Dostosowanie wymagań obejmuje między innymi:

organizację nauczania: odpowiednie miejsce w klasie (np. miejsce z przodu dla dziecka mającego problemy z przepisywaniem), oznakowanie klasy (np. dla dzieci z dysleksją, które mają zaburzoną orientację w przestrzeni),
środki: odpowiednie pomoce (np. większe modele brył, w przypadku nauki geometrii, zeszyty z szerszą liniaturą czy z liniaturą pochyłą dla uczniów leworęcznych, nasadki na długopisy lub specjalnie wyprofilowane ołówki, kredki, słowniki ortograficzne, tablice z wzorami, itp.),
dostosowanie podręczników, kart pracy (np. zmiana czcionki zapisu, wielkości liter, nieprzenoszenie odpowiedzi na kartę odpowiedzi),
metody, organizacja pracy, czas (m.in. wydłużenie czasu na przeczytanie lektury, na pisanie, odwoływanie się do konkretu, stosowanie pytań naprowadzających, upewnianie się, że uczeń właściwie zrozumiał polecenie lub pomoc w przeczytaniu polecenia, częste powtarzanie dyktowanej treści, dawanie notatek do wklejenia, stosowanie polisensoryczności w nauczaniu, stosowanie map myśli, nauka tabliczki mnożenia przy pomocy wierszyków czy rymowanek),
prace domowe (różnicowanie zadań pod względem ich ilości, poziomu trudności, terminów oddania, sposobów wykonania, dawanie możliwości wyboru),
sprawdzanie wiedzy i ocenianie (np. zastępowanie sprawdzianów pisemnych odpowiedziami ustnymi lub odwrotnie, odpytywanie z ławki zamiast przy tablicy, dawanie możliwości korygowania pomyłek, wydłużenie czasu na sprawdzianach i kartkówkach lub dawanie mniej zadań, czytanie poleceń lub zadań z treścią na sprawdzianach z przedmiotów ścisłych, nieocenianie poprawności ortograficznej, poziomu graficznego, docenianie wkładu pracy, zaangażowania, a nie tylko efektu końcowego).

Bardzo ważne jest to, aby mieć świadomość, że dostosowanie wymagań edukacyjnych nie może prowadzić do zejścia poniżej podstawy programowej. Dostosowanie powinno dotyczyć głównie form i metod pracy z uczniem, a tylko w wyjątkowych przypadkach i zdecydowanie rzadziej treści nauczania (uczniowie z normą intelektualną nie powinni mieć zmienianych treści nauczania, które powoduje obniżenie wymagań). W związku z tym nie powinno się pomijać haseł programowych, ale w sytuacji trudnej realizować je na poziomie podstawowym. Uczeń kończąc dany etap edukacyjny powinien zostać wyposażony w taki zakres wiedzy i umiejętności, które pozwolą mu poradzić sobie na kolejnym etapie. Pamiętajmy także, że stwierdzenie u dzieci dysfunkcji nie zwalnia ich z obowiązków szkolnych – wprost przeciwnie. Uczniowie tacy powinni wykazać się samodzielnością oraz rzetelnością w wypełnianiu swoich obowiązków, aby zalecane zadania oraz systematyczna praca przyczyniły się do przezwyciężenia ich trudności.

Dostosowanie wymagań na egzaminach

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą skorzystać z dostosowania warunków i form przeprowadzenia egzaminu do swoich potrzeb i możliwości, o czym informuje, co roku Centralna Komisja Egzaminacyjna. Uczniowie mogą skorzystać między innymi z:

odpowiednio przygotowanego arkusza egzaminacyjnego, który uwzględnia dysfunkcje poszczególnych grup uczniów,
urządzeń technicznych (np. komputera),
urządzeń i środków specjalnych (np. dodatkowego oświetlenie, płyt CD z dostosowanym nagraniem na egzaminie z języka obcego),
obecności specjalisty (np. surdopedagoga, tyflopedagoga, innego, w zależności od potrzeb),
odczytania tekstów dłuższych niż 250 słów przez członka zespołu nadzorującego,
dostosowania zasad oceniania pracy egzaminacyjnej,
przystąpienia do egzaminu w osobnej sali,
wydłużenia czasu przeprowadzania egzaminu,
zaznaczania odpowiedzi do zadań zamkniętych w zeszycie zadań, bez przenoszenia na kartę odpowiedzi,
słownika dwujęzycznego (dla cudzoziemca).

Powyższa lista nie jest zamknięta, ponieważ dostosowań jest dużo więcej. Wszystko zależy od dysfunkcji dziecka i jego potrzeb. Dostosowania zwykle przygotowywane są przez pedagoga szkolnego na podstawie posiadanych dokumentów (opinii, orzeczenia, zaświadczenia lekarskiego, itp.), ale także mogą być przyznane decyzją rady pedagogicznej. Każdorazowo rodzice są wzywani do szkoły i informowani z jakich dostosowań ich dziecko może skorzystać. Pamiętajmy, że to rodzic podejmuje ostateczną decyzję, czy jego dziecko będzie korzystało z dostosowań. W tym celu uiszcza odpowiednio swój podpis na arkuszu dostosowań.

POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA

Każdy uczeń z SPE może korzystać z pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Istotą udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest:

rozpoznawanie i zaspakajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia,
rozpoznawanie jego możliwości psychofizycznych,
rozpoznawanie czynników środowiskowych wpływających na funkcjonowanie ucznia w przedszkolu, szkole i placówce, w celu: wspierania jego potencjału rozwojowego oraz stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu szkoły oraz w środowisku społecznym.

Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej może korzystać z następujących zajęć: dydaktyczno-wyrównawczych, korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne, innych zajęć o charakterze terapeutycznym, zajęć rozwijających uzdolnienia, rozwijających umiejętności uczenia się oraz związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu. Dodatkowo uczniowie mają możliwość ubiegania się o klasy terapeutyczne oraz zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia. Zarówno dla uczniów, jak i ich rodziców, a także dla nauczycieli, w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej prowadzone są porady, konsultacje, warsztaty i szkolenia. Działania te mają na celu wspieranie rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększenia efektywności pomocy udzielanej dzieciom.

Pamiętajmy, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom przede wszystkim podczas bieżącej pracy z nimi, o czym już wspominałam.

KSZTAŁCENIE SPECJALNE

Kształceniem specjalnym objęci są uczniowie, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Dodatkowo uczniowie, u których stwierdzono autyzm, w tym zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone mogą korzystać z pomocy nauczyciela współorganizującego kształcenie (z uwzględnieniem zaleceń zawartych w orzeczeniu).

Więcej na temat kształcenia specjalnego dowiecie się z materiałów dostępnych – tutaj >

Uczeń objęty kształceniem specjalnym zobowiązany jest do realizacji obowiązku szkolnego (obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat i trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej niż do 18 roku życia), jednak na wniosek rodziców może się nieco zmienić. Rodzice mogą wnioskować o odroczenie obowiązku szkolnego, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 9 lat. Uczniowie mający orzeczenie mogą uczyć się w szkole podstawowej do 20 roku życia. Mogą oni także przedłużyć swoją edukację w szkole podstawowej (na I etapie edukacyjnym o 1 rok, natomiast na II o 2 lata), a w szkole ponadpodstawowej o 1 rok. Decyzja ta jest podejmowana przez radę pedagogiczną po uzyskaniu opinii zespołu tworzącego IPET oraz zgody rodziców lub pełnoletniego ucznia.
Uczniowie niepełnosprawni, niedostosowani społecznie i zagrożeni niedostosowaniem społecznym mogą korzystać z kształcenia do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym ukończyli 20 lat (szkoła podstawowa) lub 24 lata (szkoła ponadpodstawowa).
Uczniowie posiadający orzeczenie mogą uczyć się wraz w uczniami pełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie i zagrożonymi niedostosowaniem społecznym we wszystkich typach szkół. Pamiętajmy jednak, że w szkołach ogólnodostępnych nie organizuje się oddziałów specjalnych dla uczniów niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.
Uczniom niepełnosprawnym przysługują zajęcia rewalidacyjne (co najmniej 2 godziny) z odpowiednim specjalistą.

Mam nadzieję, że temat został wyczerpany i od teraz nie będzie już wątpliwości czym są specjalne potrzeby edukacyjne oraz komu i jakie dostosowania przysługują 🙂

W artykule wykorzystano następujące źródła: