Wiedza w pigułce na temat zaburzeń motoryki małej
Z artykułu dowiesz się między innymi:
- co to jest motoryka mała,
- od czego zależy rozwój motoryki małej,
- dlaczego rozwijanie motoryki małej jest ważne i jak wpływa na naukę pisania,
- jak rozpoznać zaburzenia motoryki małej.
Mam wrażenie, że o motoryce małej powiedziano już wszystko. W sieci znajdziemy mnóstwo informacji na temat sprawności manualnej, a także ćwiczeń usprawniających motorykę małą. Niemniej jednak nadal sporo osób (zwłaszcza rodziców nie związanych z branżą edukacyjną) zupełnie nie wie, jak w codziennych czynnościach, już od najmłodszych lat usprawniać motorykę małą swoich dzieci. Nadal zdarzają się sytuacje, że problem związany z zaburzeniami motoryki małej diagnozowany jest późno, przez co obserwowane są znaczące trudności dziecka w nauce pisania. Pamiętajmy, że im wcześniej problem zostanie dostrzeżony, tym szybciej dziecko rozpocznie pracę usprawniającą, która odpowiednio dobrana do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, zwykle przynosi zadawalające rezultaty.
Poprzednie artykuły z tego cyklu dotyczące percepcji wzrokowej oraz percepcji słuchowej spotkały się z Waszym zainteresowaniem, więc mam nadzieję, że i ten artykuł będzie dla Was przydatny 🙂
Co to jest motoryka mała?
Najkrócej można powiedzieć, że motoryka mała to ruchy palców i dłoni. Szersza definicja (M. Bogdanowicz i A. Adryjanek) określa motorykę małą jako „sprawność ruchową rąk w zakresie szybkości ruchów i ich precyzji oraz czynności manualnych niezbędnych podczas samoobsługi, rysowania i pisania”.
Motoryka mała jest niezbędna przy wykonywaniu czynności takich jak m.in.:
- pisanie,
- malowanie,
- rysowanie,
- lepienie z plasteliny lub mas plastycznych,
- chwytanie przedmiotów,
- układanie klocków,
- wycinanie nożyczkami,
- wiązanie butów,
- zapinanie guzików,
- zapinanie zamków.
Od czego zależy rozwój motoryki małej?
Rozwój motoryki małej zależy od stopnia ukształtowania ogólnej aktywności ruchowej, czyli motoryki dużej. Motoryka duża związania jest z ruchami całego ciała lub znacznej jego części (ręce i nogi), co wymaga mniejszej precyzji ruchów, niż w motoryce małej, w której niezbędna jest zręczność ułatwiająca wykonywanie starannych ruchów palców i dłoni. Istotne jest zatem, aby najpierw rozwijać ogólną sprawność ruchową, a dopiero kolejno przechodzić do rozwoju motoryki małej. Dziecko, które jest nieporadne ruchowo (np. nie potrafi zachować równowagi, złapać piłki) nie będzie w stanie estetycznie rysować czy ładnie pisać. Terapia ręki dla dzieci mających trudności m.in. z pisaniem polega właśnie na początkowym wzmacnianiu mięśni całego ciała (szczególnie rąk, przedramienia i obręczy barkowej), natomiast ćwiczenia usprawniające dłonie i palce są elementem końcowym treningu. Pamiętajmy, że rozwój dziecka przebiega całościowo, a więc zarówno ćwiczenia motoryki dużej, jak i motoryki małej mają ogromne znaczenie dla rozwoju i sprawności dziecka.
Osiągnięcia dziecka w obszarze motoryki dużej, jak i motoryki małej nie muszą być takie same, ale dziecko powinno mieć możliwość wykonywania ćwiczeń zarówno niewielkich, precyzyjnych ruchów, jak i dużych, zamaszystych. Dla motoryki małej okres przedszkolny ma ogromne znaczenie, ponieważ im więcej aktywności ruchowych dziecko opanuje, tym lepiej rozwinie się jego koordynacja ruchowa, a także koncentracja uwagi, co ułatwi wykonywanie przeróżnych czynności manualnych, a przede wszystkim pozwoli opanować elementarną umiejętność szkolną, czyli pisanie.
Bardzo ważna informacja zwłaszcza dla rodziców!
Na rozwój motoryki małej wpływają naturalne aktywności dziecka takie jak bieganie, wspinanie się, czołganie, jazda na rowerze oraz bardzo ważna samoobsługa, a więc: samodzielne wiązanie butów, zapinanie guzików czy zamka w kurtce. Istotne są także zabawy usprawniające małe rączki m.in. budowanie z klocków, lepienie z różnego typu mas plastycznych, majsterkowanie oraz wycinanie nożyczkami, a także zabawy na placu zabaw – korzystanie z dostępnych sprzętów, zabawek oraz piaskownicy (przesypywanie piasku, robienie babek). Dlatego też nie można zabraniać dziecku podejmowania wyżej wymienionych aktywności czy wyręczać go w przeróżnych pracach domowych. Nawet, jeśli obowiązki domowe dziecko wykonuje z niechęcią trzeba mieć na uwadze, że tego typu czynności nie tylko kształtują w młodym człowieku właściwe nawyki, ale przede wszystkim mają ogromny wpływ na jego rozwój.
Za pełną sprawność rąk odpowiedzialne są kości, mięśnie i ścięgna, ale zapoczątkowanie ruchu, kontrolowanie jego siły, czasu trwania oraz zakończenie go w odpowiedniej chwili odpowiedzialna jest kora mózgowa.
Dlaczego rozwijanie motoryki małej jest ważne?
Motoryka nie jest nam dana od urodzenia – kształtuje się w toku naszego życia. Rozwijanie motoryki małej jest bardzo ważne dla dzieci, ponieważ ma ona wpływ na wiele obszarów życia dziecka. Sprawność manualna, a więc umiejętność właściwego posługiwania się dłońmi i palcami umożliwia dziecku stopniowe radzenie sobie z coraz trudniejszymi zadaniami do których należą m. in. samodzielne zapinanie guzików, jedzenie oraz pisanie.
Motoryka mała a nauka pisania
Rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowej sprawności fizycznej, a także ogólnego funkcjonowania dziecka, o czym już wspominałam. Prawidłowa sprawność fizyczna dziecka jest podstawą do nauki pisania. Ma także znaczenie w kształtowaniu umiejętności koncentracji, orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Pierwsze próby pisania dzieci podejmują już w przedszkolu, natomiast sama umiejętność pisania jest podstawowym osiągnięciem edukacji wczesnoszkolnej. Rozwój chwytu pisarskiego kształtuje się dzięki wykonywaniu ćwiczeń motoryki małej.
Jak rozpoznać zaburzenia motoryki małej?
Na początku należy wykluczyć inne przyczyny problemów, np. schorzenia układu kostnego oraz ruchowego, a także problemy neurologiczne, np. osłabione lub wzmożone napięcie mięśniowe.
Prawidłowo rozwijające się dziecko z czasem powinno być coraz bardziej samodzielne. Zaburzenia motoryki małej można zauważyć już na wczesnym etapie rozwoju dziecka obserwując jego zachowanie podczas codziennych czynności samoobsługowych. Widoczne będą także niekontrolowane ruchy kończyn górnych oraz pojawią się trudności grafomotoryczne. Dzieci z zaburzeniami motoryki małej ze względu na niską sprawność manualną niechętnie będą podejmować aktywności związane z:
- rysowaniem,
- lepieniem,
- wycinaniem,
- majsterkowaniem,
- wykonywaniem czynności samoobsługowych.
Ważne! Zaburzenia motoryki małej to nie tylko nieprawidłowy chwyt pisarski czy nieładne pismo, ale większy problem, którego przyczyn należy szukać u podstaw rozwoju dziecka.
Warto zaznaczyć, że jeśli niskiej sprawności manualnej towarzyszy słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa dziecko:
- pisze nieczytelnie, nieładnie i nieestetycznie,
- ma trudności z utrzymaniem się w liniach,
- nie potrafi zachować odpowiedniej odległości między wyrazami,
- nieprawidłowo trzyma ołówek, długopis, kredkę,
- rysuje proste obrazki charakteryzujące się niskim poziomem graficznym.
Bardzo ważne jest, aby równolegle prowadzić zajęcia usprawniające motorykę rąk, ale także analizę i syntezę wzrokową oraz słuchową.
Podsumowując dzieci z zaburzoną motoryką małą mają trudności z:
- umiejętnością posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, takimi jak łyżka czy widelec (wynika to z opóźnienia rozwoju praksji),
- precyzją ruchów (związaną z nadmiernym lub zbyt małym napięciem mięśni),
- koordynacją ruchów palców, dłoni i przedramion,
- koordynacją wzrokowo-ruchową – dotyczy czynności, które wykonywane są pod kontrolą wzroku (np. rysowanie, lepienie z plasteliny, pisanie),
- szybkością ruchów – nie są one adekwatne do wykonywanego zadania.
Problemy z motoryką małą i co dalej?
Trudności w obszarze motoryki małej można zniwelować zarówno poprzez aktywności podejmowane w domu, jak i dzięki specjalistycznej terapii. Rodzice nie powinni zabraniać dziecku podejmowania swobodnych zabaw, ale wręcz przeciwnie – im więcej dziecko będzie miało doświadczeń manualnych, tym większa szansa, że zaburzenia motoryki małej w ogóle się nie pojawią. Specjalistyczna terapia ukierunkowana na usprawnianie motoryki małej to przede wszystkim terapia ręki, w której kładzie się nacisk m.in. na rozwijanie sprawności ruchowej całej kończyny górnej. Ćwiczenia doskonalące motorykę małą pojawią się także na zajęciach wczesnego wspomagania rozwoju, terapii pedagogicznej oraz zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych.
Konkretne ćwiczenia motoryki małej, które można wykonywać w domu (przydatne przede wszystkim rodzicom), jak również inne ćwiczenia manualne usprawniające motorykę małą zaprezentuję w kolejnym artykule, na który już dzisiaj zapraszam 🙂
W artykule wykorzystano następujące źródła:
- Notatki własne ze studiów podyplomowych z Terapii pedagogicznej.
- Notatki własne ze szkolenia z Terapii ręki.
- Bartkiewicz W., Giczewska A., Terapia ręki, Acentrum Szkolenia, Warszawa 2014.
- Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole, Operon, Gdynia 2009.
- Kirby A., Dyspraksja. Rozwojowe zaburzenia koordynacji, Fundacja Szkoła Niezwykła, Warszawa 2010.
