Dlaczego zabawa jest tak ważna w życiu każdego dziecka?
Z artykułu dowiesz się m.in.:
- co to jest zabawa i jakie są jej charakterystyczne cechy,
- jakie są funkcje zabawy,
- jakie są etapy rozwoju zabawy,
- jak ocenić rozwój dziecka na podstawie zabawy,
- jakie są rodzaje dziecięcych zabaw,
- dlaczego dziecko powinno się bawić.
CO TO JEST ZABAWA?
Zabawa jest naturalną formą aktywności dziecka. Jest punktem wyjścia dla rozwoju dziecka, a więc innymi słowy, aby dziecko mogło się rozwijać musi się bawić.
Cechy charakteryzujące zabawę:
- dobrowolna, nie wiąże się z przymusem,
- jest przyjemnością,
- zamknięta w określonych ramach czasu i przestrzeni,
- zawiera element niepewności, niespodzianki i zaskoczenia,
- zróżnicowana – tyle, ile pomysłów dziecka, tyle różnych zabaw,
- zawiera konwencje i reguły,
- występują elementy fikcyjne.
Dzieci w zabawie najczęściej odzwierciedlają to, co obserwują w świecie dorosłych, dlatego też zabawa może wiele powiedzieć o funkcjonowaniu środowiska domowego dziecka.
FUNKCJE ZABAWY
- Poznawcza – umożliwia przekazywanie i nabywanie pojęć oraz wiedzy.
- Funkcjonalna – pozwala na przygotowanie się do życia, uczy nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz radzenia sobie z problemami.
- Komunikatywna – uczy komunikowania się z innymi – zarówno bycia rozumianym, jak i rozumienia innych.
- Kompensacyjna – pozwala realizować potrzebę aktywności i działania.
- Interpersonalna – pozwala na tzw. „wgląd w siebie”, a więc poznanie swoich mocnych i słabych stron, swoich możliwości i zdolności.
- Terapeutyczna – pozwala rozładować napięcie, radzić sobie ze stresem oraz uzewnętrznić skrywane w sobie emocje.
ZABAWA A ROZWÓJ DZIECKA
Zabawa rozwija się wraz z dzieckiem, dlatego też brak zabawy lub zabawa w nieadekwatny dla danego wieku sposób może być sygnałem, że rozwój dziecka nie przebiega prawidłowo.
- Przed 3 r.ż. – zabawy są spontaniczne o charakterze manipulacyjnym, nie rządzą nimi żadne reguły, a czynnikiem inicjującym zabawę jest percepcja (zwykle wzrokowa lub/i słuchowa). Zabawa szybko się zmienia, gdyż dziecko błyskawicznie traci zainteresowanie.
- Od 3 r.ż. – zabawa przenosi się do wyobraźni dziecka, zaczynają występować elementy fantazji, pojawia się „działanie na niby”.
ETAPY ROZWOJU ZABAWY
0-6 miesiąc życia:
- Zainteresowaniem cieszą się zabawki kontrastowo-wizualne (biało-czarne, czerwone, zielone, błyszczące – ok. 2 miesiąca życia).
- W tym okresie liczba zabawek nie powinna przekraczać 3 (dziecko nie potrafi dokonywać wyboru).
- Jest to czas pobudzania aktywności i komunikacji dziecka (ok. 4 miesiąc życia).
- Ważne jest nazywanie części ciała podczas codziennych czynności pielęgnacyjnych.
7-12 miesiąc życia:
- W tym czasie występują przede wszystkim zabawy: paluszkowe, manipulacyjne, zabawa piłkami, kubkami, przedmiotami, które można pchać lub ciągnąć, zabawy z pokazywaniem, zabawy w chowanie przedmiotów, zabawa typu: jest – nie ma, dawanie – przyjmowanie.
- W tym okresie dziecko skupia się na poznawaniu przestrzeni.
- Pojawiają się pierwsze książeczki.
Ok. 1 r.ż. pojawia się zabawa funkcjonalna. Jest to rodzaj zabawy polegający na użyciu przedmiotów adekwatnie z ich przeznaczeniem (np. budowanie z klocków) lub łączenie przedmiotów w konwencjonalny sposób (np. mieszanie łyżeczką w kubeczku). Bardzo ważne znaczenie ma tutaj obserwacja dorosłych (uczenie się od innych).
12-24 miesiąc życia:
- Rozpoczyna się czas z książeczką – oglądanie, pytanie, odpowiadanie.
- Pojawiają się zabawy naprzemienne.
- Dziecko bardzo lubi wszelkiego typu rymowanki, wyliczanki.
- Bardzo duże znaczenie mają zabawy ruchowe, zabawy naśladowcze oraz zabawy przedmiotami codziennego użytku.
- Dziecko chętnie bawi się klockami (buduje wieżę z 4-5 klocków) oraz małymi przedmiotami.
- Uczy się chwytu przy pomocy łyżeczki oraz kredki.
- Mile widziane są różnego typu układanki, dopasowywanki, a także proste zabawy konstrukcyjne.
Do 36 miesiąca życia:
- Pojawiają się zabawy tematyczne z rówieśnikami.
- W zabawach naśladowczych występują sekwencje – dziecko śpiewa, tańczy.
- W tym okresie dziecko m.in. składa obrazek z połówek oraz z 3 części, dopasowuje kształt, kolor, wielkość, dobiera przedmioty do obrazka, układa przedmioty według jednej cechy, układa w pary.
- Chętnie rysuje i opowiada treść rysunku.
- Rzuca i łapie piłkę, a także jeździ na 3-kołowym rowerze.
- Jest w stanie zbudować wieżę z klocków.
Około 2-3 r.ż. pojawia się zabawa symboliczna, czyli tzw. zabawa w udawanie. Pierwsze zabawy w udawanie odzwierciedlają często własne doświadczenia dzieci. Stopniowo pojawiają się w zabawie wydarzenia mniej rutynowe, np. zakupy czy wizyta u lekarza.
Powyżej 3 r.ż.
- Występują zabawy naśladowcze przy piosence, rytmiczno-ruchowe.
- Dziecko dobrze radzi sobie w zabawach z rozbudowanymi sekwencjami.
- Zabawy stają się coraz ciekawsze – pojawiają się zabawy z regułami, zabawy tematyczne oraz zabawy językowe.
Około 3-4 r.ż. dzieci udają przy pomocy tworzonych w zabawie narracji. Przedmioty zaczynają odgrywać mniejszą rolę.
Zabawa w udawanie jest ważna również dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, kiedy dzieci biorą udział w grach z regułami.
RODZAJE ZABAW
- Zabawy manipulacyjne – występują najwcześniej w rozwoju dziecka, gdyż pojawiają się w 4-5 miesiącu życia, co jest związane z kształtowaniem się sprawności chwytania. Początkowo dziecko ogląda, obserwuje i uczy się poznawać przedmioty po ich wyglądzie. Za pomocą dotyku poznaje ich powierzchnię i kształt (doświadczanie świata przez dotyk jest bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju dziecka). Dziecko poznaje przedmioty poprzez uderzanie i wydawane przez nie dźwięki. Wraz z rozwojem zaczyna działać za pomocą przedmiotów – wykonuje czynności danym przedmiotem zgodnie z jego przeznaczeniem. Zabawy manipulacyjne służą rozwijaniu się myślenia przyczynowo-skutkowego oraz zaspakajają ciekawość świata.
- Zabawy konstrukcyjne – są kolejnymi zabawami w rozwoju dziecka, kiedy dotychczasowa manipulacja staje się zabawą konstrukcyjną. Zabawy te polegają na tworzeniu „czegoś” z dowolnego materiału. Związane są z budowaniem, ale też z tworzenie nowych zabawek lub przerabianiem przedmiotów. Można zaliczyć tutaj m.in.: budowanie z klocków, rysowanie, pisanie, budowanie z piasku, z gliny, robienie wycinanek, układanie obrazków, robienie łańcuszków, puszczanie baniek mydlanych, rzucanie cieni na ścianę, ale także opowiadanie czy śpiew. Zabawy konstrukcyjne rozwijają wyobraźnię przestrzenną, myślenie techniczne oraz umożliwiają poznanie różnych tworzyw.
- Zabawy tematyczne (iluzyjne, fikcyjne) – są to zabawy w odgrywanie roli, a więc zabawy dramatyczne, naśladowcze, twórcze i odtwórcze. Zabawy te umożliwiają dziecku poznanie ról społecznych, relacji międzyludzkich oraz przestrzeganie reguł. Zabawy tematyczne mocno współgrają z rozwojem dziecka – od bardzo prostych po stopniowo coraz dokładniejsze ustalenia i reguły, podejmowanie ról społecznych innych niż bezpośrednie otoczenie dziecka, używanie rzeczywistych przedmiotów charakterystycznych dla odgrywanej roli.
- Zabawy dydaktyczne – to swego rodzaju rozrywka umysłowa. Zabawy te opierają się głównie na zagadkach, układankach, loteryjkach, segregowaniu oraz różnego typu grach edukacyjnych (m.in. planszowych, zręcznościowych). Ważny w tych zabawach jest fakt, że dziecko musi się podporządkować określonym regułom. W zabawie dydaktycznej dziecko ma okazję poszerzać swoje wiadomości oraz ćwiczyć koncentrację uwagi, pamięć i spostrzeganie.
- Zabawy ruchowe – są zabawami bardzo różnorodnymi i mają szczególne znaczenie w rozwoju dziecka, gdyż zarówno ciało, jak i umysł potrzebuje aktywności fizycznej dla prawidłowego rozwoju. Ponadto zabawy ruchowe pozwalają dziecku wyładować negatywne emocje, pozbyć się napięć, rozwijają samodzielność, odwagę i zaradność. Ruch wyzwala pozytywne emocje, co wprowadza dziecko w dobre samopoczucie.
- Zabawy teatralne – podobne do zabaw tematycznych, gdyż również opierają się na zmianie ról. Kontakt z teatrem pozwala dzieciom rozwijać pozytywne cechy, postawy, zachowania i świat wartości. Teatr bawiąc – uczy, ponieważ przekazuje wartości uniwersalne i życiową mądrość. Zabawy teatralne zapewniają dzieciom wszechstronny rozwój, uczą właściwego komunikowania się w grupie, umożliwiają budowanie relacji z ludźmi oraz dokonywanie własnych wyborów.
DLACZEGO DZIECKO POWINNO SIĘ BAWIĆ?
Zabawa jest niezwykle ważna w życiu każdego dziecka. Jest dominującą formą działalności dziecka, a więc tym, czym dla dorosłego nauka lub praca. Dziecku powinny zostać stworzone takie warunki, aby zabawa mogła się pojawić.
Zabawa wpływa przede wszystkim na stymulowanie rozwoju psychoruchowego, jak również:
- rozwija inteligencję,
- umożliwia poznanie samego siebie,
- uczy empatii – kształtuje wrażliwość na problemy świata, rozwija zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby,
- kształtuje zdolność rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności,
- uczy radzenia sobie z porażką,
- kształtuje zdolność odnoszenia sukcesu,
- rozwija zdolność do współpracy,
- uczy umiejętności podporządkowywania się regułom,
- kształtuje postawy dziecka i umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach,
- pozwala realizować pragnienia,
- uczy odróżniać rzeczywistość od fikcji,
- pozwala wyrażać siebie,
- ćwiczy regulację emocji,
- pozwala zredukować stres,
- umożliwia odpoczynek i relaks,
- pozwala urzeczywistnić skrywane emocje,
- rozwija wyobraźnię i myślenie abstrakcyjne,
- rozszerza krąg doświadczeń dziecka,
- rozwija pomysłowość i kreatywność.
Katalog korzyści płynących z zabawy nie jest zamknięty. Jeśli macie swoje propozycje, chętnie uzupełnię listę 😊
Źródła:
- Notatki własne oraz materiały ze studiów podyplomowych „Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka”.
- Dyner W. J., Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Ossolineum, Wrocław 1983.
- Elkonin D. B., Psychologia zabawy, WSiP, Warszawa 1984.
- Hemmerling W., Zabawy w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1990.
- Hojniewicz W., Rozwój organizacji zabaw w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1982.
- Kwiatowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1988.
- Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo “Żak”, Warszawa 1995.
- Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995.
