Metoda SMART i System Inteligentnych Celów
W artykule uzyskasz odpowiedzi na pytania:
- dlaczego warto planować i wyznaczać cele,
- jak nauczyć dzieci i młodzież właściwego formułowania celów,
- czym jest metoda SMART i System Inteligentnych Celów.
Nowy Rok sprzyja planowaniu. Znam wiele osób, które rok w rok tworzą listy noworocznych postanowień zapisując wszystkie swoje plany, marzenia i cele. Jest to bardzo dobra praktyka pod warunkiem, że wyznaczone cele rzeczywiście mają znaczenie dla osoby planującej oraz, że są formułowane w sposób prawidłowy. Właściwe formułowanie celów wymaga wiedzy jak to robić oraz przestrzegania kilku ważnych zasad. Jeśli chcemy, aby nasze noworoczne postanowienia nie skończyły się na zapisaniu ich na kartce papieru czy urządzeniu elektronicznym musimy podejść do sprawy poważniej. Dotyczy to zarówno młodszych, jak i starszych. Dlatego, bez względu na to czy jesteśmy rodzicami czy osobami pracującymi z dziećmi i młodzieżą – warto, aby wiedzą dotyczącą wyznaczania celów podzielić się z naszymi podopiecznymi.
Dlaczego warto planować i wyznaczać cele?
Podstawą każdej działalności czy zmiany w życiu jest wiedza o tym, czego się chcę. Kluczem do tego jest dobrze wyznaczony cel, który jak kompas wskazuje drogę do realizacji naszych zamierzeń. Dobrze wyznaczony cel, w którym widzimy sens swoich działań powoduje, że nawet pomimo przeciwności losu nie zmieniamy kierunku, ale konsekwentnie podążamy wybraną drogą. Patrząc na osoby, które osiągnęły w życiu wielki sukces czy też czytając biografie sławnych ludzi można zauważyć, że ich droga wcale nie była usłana różami, ale tak jak każdy musieli mierzyć się z trudnościami i porażkami. Czy to spowodowało, że się poddali? Nie, wprost przeciwnie – jeszcze ciężej pracowali, a każdą porażkę traktowali jak lekcję na przyszłość, ponieważ wiedzieli, że tylko ta droga doprowadzi ich do upragnionego celu. Zatem mieli oni wyznaczony cel i konsekwentnie dążyli do jego realizacji. My bardzo często oczekujemy wielkich rzeczy w naszym życiu, ale tak naprawdę nie potrafimy sprecyzować, co się za nimi kryje. Dodatkowo, każdą przeszkodę traktujemy jak znak, który wskazuje, że na pewno nam się nie uda. Może wynika to z pewności siebie, a raczej jej braku oraz wiary we własne możliwości. Tak czy inaczej smutne jest to, że zupełnie nieświadomie pewne schematy przekazujemy naszym dzieciom. I nie mam tutaj na myśli tylko rodziców, ale także nauczycieli, którzy wzmacniają w uczniach negatywne wzorce. Moim zdaniem, wyznaczania celów powinniśmy uczyć się w szkole. Cieszę się natomiast, że coraz więcej mówi się o tym, jak ważne jest planowanie (na rynku znajdziemy mnóstwo gotowych planerów, z których bardzo wiele osób chętnie korzysta) oraz mądre wyznaczanie celów. Istnieje także spora grupa młodych ludzi, którzy dostrzegają potrzebę rozwoju osobistego i chętnie angażują się w różnego typu inicjatywy służące zgłębianiu wiedzy między innymi w zakresie planowania i wyznaczania celów. Zachęcajmy do tego zarówno nasze dzieci, jak i naszych uczniów. Jest to bardzo istotna wiedza, która przyda się zarówno na etapie życia szkolnego, jak i później w życiu osobistym i zawodowym.
Jak nauczyć dzieci i młodzież właściwego formułowania celów?
1. Wyjaśnić sens wyznaczania celu, a więc udzielić wyczerpującej odpowiedzi na pytania, które z ust młodych ludzi padają bardzo często – Po co mam to robić? Dlaczego jest to ważne? Możemy użyć następujących argumentów:
- osoba, która ma swój cel, a więc wie dokąd zmierza i kim jest popełnia mniej błędów i rzadziej gubi się w dorosłym życiu,
- jeśli nie mamy własnego celu, zwykle realizujemy cele innych,
- posiadanie własnego celu pokazuje, co jest dla ciebie ważne, dlatego nie tak łatwo narzucić ci czyjeś oczekiwania.
2. Zaznajomić z metodą małych kroków – polskie przysłowie mówi: Nie od razu Kraków zbudowano, co oznacza, że do celu należy podążać powoli zaopatrzonym w cierpliwość i wytrwałość. Formułując cele warto pamiętać, że chcąc osiągnąć wiele trzeba zacząć od małych kroków. Małe cele łatwiej osiągnąć, a to daje motywacje do kolejnych działań.
3. Określić swoją listę marzeń – każdy z nas ma marzenia, a młodzi ludzie mają ich szczególnie dużo. Warto zachęcić dziecko do zapisania lub stworzenia kolażu swoich marzeń. Widząc swoje pragnienia zapisane na kartce papieru lub przedstawione graficznie łatwiej zastanowić się, jaka droga może prowadzić do ich realizacji.
4. Dać samodzielność w wyznaczaniu celu – dorosły powinien wspierać, pomagać, doradzać, ale nie narzucać swojego zdania. Dziecko jest autonomiczną jednostką, dlatego nie można posługiwać się nim, w celu spełniania własnych ambicji.
5. Wykorzystywać sytuacje – zdarzające się przy różnych okazjach. Kiedy widzimy, że nasze dziecko lub uczeń chce zaangażować się w jakąś aktywność (np. wygrać konkurs matematyczny składający się z kilku etapów) pokażmy, jak rozplanować działania, aby każdego dnia przybliżały go do zwycięstwa, a tym samym do realizacji wyznaczonego celu.
6. Być dobrym przykładem – dla młodego człowieka autentyczny przykład znaczy więcej, niż tysiąc słów. Zatem warto pokazać dziecku, że my również, jako dorośli wyznaczamy cele i staramy się konsekwentnie je realizować. Nie zrażamy się przeciwnościami losu oraz błędami, które popełnimy, ale wyciągamy z nich wnioski na przyszłość. Dzięki temu możemy cieszyć się efektami naszej pracy i wytrwałości – bardzo dobrze, kiedy dziecko ma możliwość obserwacji naszych działań oraz podziwiania efektu końcowego.
7. Uczyć realizmu – nie wszystkie cele, które dziecko sobie wyznaczy będą możliwe do spełnienia, a przynajmniej nie od razu. Cele muszą być dopasowane do możliwości dziecka, jego predyspozycji i wieku. Kiedy widzimy, że naszego podopiecznego poniosła wyobraźnia należy delikatnie wyjaśniać mu konieczność modyfikacji sformułowanych celów.
8. Doceniać chęci i wysiłek włożony w realizację celu – bardzo ważna jest tutaj wiara w dziecko i to, że mu się uda. Rodzic, nauczyciel, dorosły, który jest dla dziecka ważny to osoby, które powinny być najwierniejszymi kibicami młodego człowieka.
9. Wpierać, kiedy coś się nie uda, pomóc w opracowaniu nowego planu i strategii działania, pokazać, co poszło nie tak i dlaczego, uświadomić, że nie na wszystko w życiu mamy wpływ, ale każda porażka czegoś nas uczy, a nawet możemy z niej skorzystać biorąc doświadczenie na przyszłość.
10. Uczyć odpowiedzialności za swoje cele – każda decyzja niesie ze sobą konsekwencje, dlatego tak ważne jest, aby cele formułować w sposób prawidłowy i przemyślany. Metoda SMART, o której więcej w dalszej części artykułu pokazuje, czy cel rzeczywiście ma szanse zostać zrealizowany. Nie ma sensu planować czegoś, co jest nierealne do wykonania.
Czy o czymś zapomniałam? Co byście dodali do tej listy?
Metoda SMART
Do wyznaczania życiowych celów mogą posłużyć różne metody, z których chyba najbardziej znaną jest metoda SMART. Nazwa metody to akronim pięciu angielskich słów (w zależności od źródła słowa mogą nieco różnić się między sobą): simple (prosty) lub specific (konkretny), measurable (mierzalny), atractive (atrakcyjny) lub achievable (osiągalny), relevant (istotny), resourced (określony w zasobach) lub realistic (realny) oraz timed (terminowy) lub time-bound (określony w czasie). Przyjmując za źródło wiedzę zawartą w książce Jenny Rogers, Coaching, przyjrzyjmy się każdej z pięciu cech, którymi powinien charakteryzować się dobrze wyznaczony cel.
Dobrze sformułowany cel powinien być:
- Szczegółowy, konkretny a zarazem prosty – musi być dobrze określony, a więc zawierać maksymalnie dużo szczegółów i konkretny przekaz. Jego zrozumienie nie powinno stanowić kłopotu, ale być jednoznaczne i nie pozostawiać miejsca na luźną interpretację.
Pytanie, które należy sobie tutaj postawić: Czy cel jest dla mnie jasny?
- Mierzalny – dobry cel powinien dać się wyrazić w liczbach, a więc musi istnieć jakiś parametr, punkt odniesienia, który będzie wskazywał, że idziemy w dobrym kierunku.
Pytanie, które należy sobie tutaj postawić: Po czym poznam, że czynię postępy?
- Osiągalny – taki, który jest możliwy do osiągnięcia. Dodatkowo trzeba wierzyć przede wszystkim w siebie i swoje możliwości, że cel uda się osiągnąć. Jeśli cel jest zbyt ambitny podkopuje wiarę w jego osiągnięcie i tym samym obniża motywację do jego realizacji. Jeśli jest za mało ważny i nie dostarcza wyzwań staje się nudny, nie wzbudza ciekawości, co tym samym obniża chęci do działania. Zatem bardzo ważne jest, aby cel był ważny i wartościowy dla osoby, która go realizuje.
Pytanie, które należy sobie tutaj postawić: Czy cel jest rzeczywiście możliwy do osiągnięcia przy wszystkich moich obowiązkach?
- Określony w zasobach – każdy z nas posiada pewne zasoby, które będą ułatwiać bądź utrudniać dążenie do celu. Warto dobrze zweryfikować, czy to czym dysponujemy sprawi, że droga do celu będzie możliwa do realizacji. Bardzo ważni są także ludzie, którymi się otaczamy – czy działają na nas motywująco? Czy ciągną nas w górę, czy wprost przeciwnie?
Pytania, które należy sobie tutaj postawić: Ile mój cel będzie kosztował mnie czasu, pieniędzy, energii? Czy jest ktoś, kto może mi pomóc?
- Określony w czasie – najlepiej wyznaczona konkretna data, która działa mobilizująco. Cel musi mieć określone ramy czasowe zarówno początek, jak i koniec.
Pytanie, które należy sobie tutaj postawić: Do kiedy go osiągnę?
SYSTEM INTELIGENTNYCH CELÓW
Inne podejście do wyznaczania celów zaproponował Robert Holden w swojej książce Inteligencja sukcesu, którą serdecznie Wam polecam 😊 System Inteligentnych Celów dzieli się na trzy etapy, w skrócie OWP (O – określenie, W – wdrożenie, P – pomiar). Cele zostały tutaj podzielone na następujące kategorie:
- Cele duchowe – związane są z wartościami, jakie się wyznaje, bo cel bez wartości nie istnieje. Podstawowe wartości to miłość, spokój, wolność (nie jest to jednak brak liczenia się ze zdaniem kogokolwiek), relacje, rodzina, bliscy. Każdy dorosły powinien potrafić wskazać cel swojego życia.
Pytania, które mogą pomóc w identyfikacji celu życiowego (według J. Rogers, Coaching):
- Czym się wyróżniasz?
- Co ludzie w tobie szczególnie cenią?
- Gdybyś był muchą na suficie, podsłuchującą osoby, które cię najbardziej podziwiają, co byś na swój temat usłyszał?
- Co najbardziej podoba ci się w twojej obecnej pracy?
- Jakie zadania i umiejętności przychodzą ci najłatwiej i nie wymagają od ciebie żadnego wysiłku?
- Co najbardziej lubisz w życiu pozazawodowym?
- Jakie masz sekretne marzenia o tym, co naprawdę chciałbyś robić lub czego chciałabyś spróbować?
- Jakie niezrealizowane cele czekają na ciebie?
- Jakie tematy lub motywy przewijają się przez twoje życie?
- Jakie doświadczenia i jaka wartość są dla ciebie najważniejsze w życiu prywatnym i zawodowym?
- Co chciałbyś po sobie zostawić?
- Cele charakterologiczne – związane są z prawdziwym ja (Kim jestem? Kim chcę być? Czym jest moje prawdziwe ja?) oraz byciem (dobrym człowiekiem, przyjacielem, koleżanką z pracy, itd.)
- Cele realizacyjne – dotyczą działania, a więc tego, co rzeczywiście chce się zrobić ze swoim życiem, pracą, wolnym czasem. Mogą dotyczyć tego, co się chce osiągnąć w życiu, jakie projekty zrealizować, jakie przygody przeżyć, gdzie podróżować, jakie marzenia spełniać, a więc wszystko to, co jest warte zaangażowania i daje radość.
- Cele posiadania – jak sama nazwa wskazuje dotyczą tego, co się ma i co chce się mieć, a więc między innymi, jak ważne są pieniądze, bogactwo, posiadany majątek, ile chce się zarabiać i w jaki sposób.
- Cele interpersonalne – to rozwijanie w sobie tych cech, które decydują o funkcjonowaniu w różnych grupach społecznych oraz związkach międzyludzkich.
- Cele dążeniowe – to horyzont, do którego każdy chce dotrzeć. Cele te określają kierunek, w którym się podąża.
- Cele aktualne – służą temu, aby jak najlepiej wykorzystać dzień bieżący.
Na koniec zostawiam Wam kilka cytatów – niech staną się motywacją i inspiracją do działania w Nowym Roku 2022.
Jestem ciekawa jak jest u Was – planujecie i wyznaczacie cele na przyszłość?
Macie noworoczne postanowienia? 🙂
W artykule wykorzystano następujące źródła:
- Holden R., Inteligencja sukcesu, Warszawa 2004.
- Rogers J., Coaching, Gdańsk 2010.
