Jak wspierać dzieci i młodzież z depresją? + pomysł na lekcję profilaktyczną na temat depresji
W artykule m.in.:
- kilka faktów dotyczących funkcjonowania dzieci z depresją,
- z czym muszą zmierzyć się uczniowie z depresją w szkole,
- do czego zobligowani są nauczyciele pracujący z uczniami z depresją,
- jak powinna wyglądać komunikacja z uczniami z depresją – co mówić, a czego nie mówić?,
- pomysł na lekcję profilaktyczną ze starszymi uczniami na temat depresji.
Depresja to podstępna choroba, która może dotknąć osobę w każdym wieku. Niepokojącym zjawiskiem obserwowanym od lat, które ciągle wzrasta, jest coraz większa liczba diagnoz depresji u dzieci i młodzieży. Można zatem przypuszczać, że niemal w każdej szkole są uczniowie z obniżonym nastrojem lub chorujący na depresję. Wiedza nauczycieli dotycząca choroby jest kluczowa w celu adekwatnego postępowania wobec uczniów z depresją.
Będąc nauczycielem warto na początku przypomnieć sobie kilka ważnych faktów dotyczących funkcjonowania dzieci z depresją:
- Depresja to poważna choroba, a nie złe zachowanie, kaprys czy chwilowy spadek formy, dlatego też absolutnie nie należy bagatelizować, oceniać ani krytykować objawów choroby.
- Osoby z depresją nie kontrolują swojego nastroju – nie mają wpływu na to, jak się czują (czy są smutne, rozdrażnione itp.).
- Uczeń nie jest w stanie sam sobie pomóc i ,,coś z tym zrobić”.
- Proces zdrowienia wymaga czasu, a więc i cierpliwości ze strony otoczenia.
- Nastolatki z depresją mogą być drażliwe i „trudne” dla wszystkich, dlatego też w okresie choroby warto trochę odpuścić młodemu człowiekowi (zarówno w kontekście jego zachowania, jak również wymagań edukacyjnych).
- Częstą konsekwencją depresji związaną ze spadkiem nastroju są trudności w koncentracji, które z kolei przekładają się na wyniki w nauce – nie powinno się komentować tego faktu czy też mówić dziecku, że jest leniwe. Krytyka nie motywuje.
- Młode osoby w depresji potrzebują kontroli, wsparcia i asertywnych dorosłych.
- Ważne, aby okazać dziecku zainteresowanie i troskę, ale delikatnie i taktownie.
- Konieczna jest współpraca z rodzicami uczniów i dzielenie się z nimi swoimi obserwacjami prowadzonymi podczas przebywania dziecka na terenie szkoły.
Powrót do szkoły ucznia z depresją
Dzieci chorujące na depresję wracają do szkoły, kiedy ich stan zdrowia umożliwia im „w miarę normalne” funkcjonowanie. „W miarę normalne” jest tutaj najbardziej trafnym określeniem, ponieważ nie można zapominać, że depresja to bardzo poważna choroba, która nie mija z dnia na dzień. Dlatego też w momencie nasilenia się choroby młodzi ludzie nie są w stanie uczęszczać na zajęcia szkolne, natomiast kiedy stan zdrowia się poprawia, uczniowie zwykle wracają do szkoły. Powrót taki niewątpliwie jest wyzwaniem zarówno dla samego ucznia, jak i dla nauczycieli.
Ci pierwsi muszą zmierzyć się z wieloma przeciwnościami, do których zaliczają się m.in. konieczność rozpoczęcia nauki od pierwszej godziny lekcyjnej po powrocie (co jest niezwykle trudne ze względu na niski poziom koncentracji i motywacji), odpytywanie przez nauczycieli (żeby, jak najszybciej zdobyć oceny), a także nadrobienie zaległości z okresu nieobecności (może być tego sporo, co dodatkowo przytłacza osobę ze depresją). Dla dziecka z depresją nadmiar obowiązków szkolnych wydaje się nie do wykonania. Kolejnymi aspektami są rówieśnicy, którzy domagają się wyjaśnień dotyczących nieobecności oraz nauczyciele i ich reakcja na chorobę.
Dla nauczycieli uczeń z depresją jest wielkim wyzwaniem. Należy pamiętać, że zgodnie z rozporządzeniem w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, uczeń z depresją jest uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Oznacza to, że wymaga specjalnego traktowania, które uwzględnia specyfikę jego choroby. W związku z tym nauczyciele zobowiązani są dostosować sposób nauczania i oceniania do możliwości ucznia wynikających z jego stanu zdrowia. W praktyce oznacza to zredukowanie wymagań edukacyjnych do takiego poziomu, z którym uczeń jest w stanie sobie poradzić. Warto także, aby każdy nauczyciel dokładnie zapoznał się ze specyfiką funkcjonowania dzieci i młodzieży z depresją, co znacznie ułatwi zrozumienie pewnych zachowań młodych ludzi.
Komunikacja z uczniem z depresją – co mówić, a czego nie mówić?
Komunikacja z uczniem w depresji powinna być delikatna i taktowna. Należy przede wszystkim kierować się wyczuciem i empatią. Uczeń powinien mieć poczucie bycia rozumianym i akceptowanym.
Poniżej przykłady komunikatów, których absolutnie nie powinno się kierować do uczniów z depresją oraz przykłady właściwej komunikacji zaczerpnięte z książki Joanny Chatizow, „Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży”, s. 33.
Zamiast mówić: Dlaczego znowu nie przychodzisz na moje lekcje!
Powiedz: Co się stało, że opuściłeś ostanie dwie lekcje?
Zamiast mówić: Dlaczego nie było Cię na ostatniej klasówce, znów nie odrobiłeś pracy domowej?
Powiedz: Czy dzieje się coś, co nie pozwala Ci prawidłowo funkcjonować?
Zamiast mówić: Masz tydzień na zaliczenie ostatniej klasówki.
Powiedz: Jak myślisz, ile potrzebujesz czasu, żeby zaliczyć zaległy materiał?
Zamiast mówić: Jak tak dalej pójdzie, to nie zdasz do następnej klasy, nie dostaniesz się do liceum, nie zdasz matury.
Powiedz: Rozumiem, że potrzebujesz czasu na zaliczenie zaległości; pomogę Ci zaplanować, w jaki sposób to zrobić.
Zamiast mówić: Zawiodłem/łam się na Tobie, wydawałeś/łaś się takim dobrym uczniem.
Powiedz: Co sprawia, że ostatnio nie dajesz sobie rady? Czy mogę coś zrobić, aby Ci pomóc?
Zamiast mówić: Ogarnij się i weź się wreszcie do pracy.
Powiedz: Czy jest coś, co mogłoby Ci pomóc, ułatwić opanowanie tego materiału? Czy masz wsparcie w tym trudnym okresie?
Zamiast mówić: Dlaczego uciekasz ze szkoły?
Powiedz: Czy szkoła może Ci jakoś pomóc w rozwiązaniu Twoich problemów?
Zamiast mówić: Co się z Tobą dzieje, wyglądasz jakbyś się naćpał.
Powiedz: Wydaje mi się, że potrzebujesz pomocy specjalisty. Czy masz wsparcie w najbliższych? Czy szkoła może Ci jakoś pomóc?
Zwroty, jakich należy używać w komunikacji z uczniem z depresją:
- Wierzę ci.
- Nie jesteś winien temu, co się dzieje.
- Dziękuję, że mi o tym mówisz.
- Bardzo dobrze, że o tym opowiadasz.
- Czasami tak się zdarza, że pojawiają się takie problemy. Chcę ci pomóc.
Pomysł na lekcję profilaktyczną na temat depresji
Jeśli szukacie gotowych materiałów do przeprowadzenia zajęć na temat depresji ze starszymi uczniami, zachęcam do zapoznania się z pakietem materiałów “Depresja”.
Pakiet można zakupić tutaj >
Pakiet materiałów DEPRESJA zawiera:
- Prezentację multimedialną (36 slajdów) – prezentacja dostępna zarówno w wersji PDF, jak i w wersji edytowalnej (Power Point), dzięki czemu można dowolnie ją modyfikować i dostosowywać do swoich potrzeb.
- Materiał informacyjny dotyczący depresji (24 strony).
- Przykładowy plan realizacji zajęć z wykorzystaniem prezentacji lub/i kart pracy.
- Karty pracy dla uczniów z instrukcją wykonania (15 kart pracy). Karty można wykorzystać zarówno podczas prowadzenia zajęć, jak również jako samodzielne materiały w pracy grupowej lub indywidualnej.
Ważne! Przed przystąpieniem do prowadzenia zajęć warto zapoznać się z materiałem informacyjnym, ponieważ to w oparciu o zawarte tam treści została przygotowana prezentacja.
Materiały mogą służyć jako „gotowiec”, który z łatwością pozwoli przeprowadzić zajęcia z uczniami klas starszych, jak również mogą być inspiracją do stworzenia własnej lekcji w oparciu o gotową bazę. Prezentacja jest obszerna, w związku z tym można zrealizować ją w całości (przy dłuższych zajęciach), ale także skrócić w zależności od możliwości czasowych czy też percepcyjnych danej grupy wiekowej.
Źródła:
- Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Depresja nastolatków, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2021.
- Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2023.
- Chatizow J., Depresja i samobójstwa dzieci i młodzieży. Żyć, nie umierać – poradnik dla rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2018.
