Wiedza w pigułce na temat specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu + prezentacja do pobrania
W artykule uzyskasz odpowiedzi na następujące pytania:
- co to jest dysleksja,
- jakie są przyczyny dysleksji,
- co to są zaburzenia wtórne w dysleksji,
- jakie są koncepcje występowania dysleksji,
- jakie są symptomy dysleksji, w zależności od etapu rozwoju,
- jak wygląda terapia dysleksji.
Dysleksja dla wielu osób pozostaje nadal pojęciem niezrozumiałym, a trudności dzieci z dysleksją wymysłem rodzica lub lenistwem ucznia. Do tej pory spotykam się z takimi oto stwierdzeniami dotyczącymi dzieci z dysleksją: „bo jemu się nie chce”, „załatwiła sobie papier”, „leń i nieuk z niego, a nie żaden dyslektyk”. Osobiście jest to dla mnie bardzo przykre, dlatego cieszę się, że osób, które nie mają pojęcia na temat trudności, z jakimi muszą radzić sobie osoby z dysleksją jest coraz mniej, a świadomość społeczeństwa w tym zakresie, z roku na rok wzrasta. Europejski Dzień Świadomości Dysleksji #dyslexiaday, który w tym roku obchodzimy 7 października pod hasłem “Jesteśmy różni – jesteśmy razem” to doskonała okazja dla wszystkich, aby zgłębić wiedzę w zakresie dysleksji, bo dyslektyków wśród nas nie brakuje. Zapraszam Was na obszerny artykuł, który w minimalnym zakresie i telegraficznym skrócie przybliża tematykę dysleksji, jednak wiedza, którą uzyskacie jest wystarczająca na dobry początek 😊 Dodatkowo przygotowałam prezentację do pobrania, którą możecie wykorzystać podczas swoich zajęć z uczniami lub, jeśli taka forma bardziej Wam odpowiada, zapoznać się z tematyką specyficznych trudności w uczeniu się.
Prezentacja do pobrania:
Co to jest dysleksja?
Dysleksja według definicji Polskiego Towarzystwa Dysleksji są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.
Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się nie mogą nauczyć się czytać, pisać lub liczyć od początku trwania nauki. Trudności te występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym oraz dobrych warunkach szkolnych i środowiskowych.
Specyficznych trudności w uczeniu się nie można stwierdzić u dzieci:
- z inteligencją niższą niż przeciętna
- z niepełnosprawnością intelektualną
- z niedosłuchem i niedowidzeniem
- z chorobami neurologicznymi, np. epilepsją, dziecięcym porażeniem mózgowym
- po urazach głowy lub zapaleniu opon mózgowych
- zaniedbań środowiskowych
Pamiętajmy także, że dzieci mające niską motywację do nauki i wynikające z niej trudności szkolne, w tym problemy z nauką czytania i pisania, nie można określić symptomem dysleksji.
Specyficzne trudności w uczeniu się to zespół zaburzeń, na które składają się:
- DYSLEKSJA – specyficzne trudności w czytaniu, a więc niemożność opanowania umiejętności czytania.
- DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni objawiające się popełnianiem błędów ortograficznych, mimo dobrej znajomości zasad.
- DYSGRAFIA – niski poziom graficzny pisma, pismo bywa zupełnie nieczytelne.
- DYSKALKULIA – trudności w rozwiązywaniu zadań matematycznych (nawet proste zadania sprawiają problem, w tym dodawanie czy mnożenie).
Jakie są przyczyny dysleksji?
Dysleksja NIE WYNIKA z patologii środowiskowej, zaniedbań dydaktycznych, uszkodzeń mózgu, chorób neurologicznych, całościowych zaburzeń rozwoju, niepełnosprawności intelektualnej, defektów sensorycznych (wzroku, słuchu).
Jej PRZYCZYNAMI są różnego rodzaju nieprawidłowości w zakresie tempa, rytmu i dynamiki rozwoju poszczególnych elementarnych funkcji poznawczych, stanowiących podstawę procesu nauki czytania i pisania.
Nieprawidłowościami tymi mogą być:
- błędne ukształtowanie się i niewłaściwe działanie pewnych funkcji;
- nieharmonijny rozwój psychomotoryczny (poszczególne funkcje rozwijają się prawidłowo lub ponadprzeciętnie, a pozostałe z opóźnieniem);
- zaburzenia procesu integracji, czyli współpracy prawidłowo rozwiniętych i działających funkcji.
Zaburzenia w dysleksji mogą dotyczyć:
- funkcji percepcyjno-motorycznych (spostrzegania wzrokowego, słuchowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej),
- funkcji językowych,
- pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej),
- lateralizacji,
- orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Co to zaburzenia wtórne w dysleksji?
Kiedy trudności w czytaniu i pisaniu trwają długo i nasilają się, na podstawowe zaburzenia nawarstwiają się wtórne zaburzenia. Są to zaburzenia:
- emocjonalne (np. reakcje nerwicowe),
- motywacyjne (np. zniechęcenie, utrata wiary w swoje możliwości, brak motywacji do nauki).
Zaburzenia wtórne wpływają negatywnie na procesy poznawcze (uwaga, pamięć, percepcja) i powodują dalsze niepowodzenia szkolne.
Jakie są koncepcje występowania dysleksji – etiologia dysleksji.
- KONCEPCJA GENETYCZNA – nieprawidłowości wiążą się z dziedziczeniem zmian w obrębie układu nerwowego. Świadczyć o tym może fakt, że znane są przypadki licznego występowania dysleksji w tej samej rodzinie.
- KONCEPCJA NEUROFIZJOLOGICZNA – przyczyn dysleksji należy upatrywać w nieukształtowanej dominacji jednej półkuli mózgowej lub w niedorozwoju struktur niektórych obszarów kory mózgowej.
- KONCEPCJA ORGANICZNA – za dysleksję odpowiadają mikrouszkodzenia mózgu i układu nerwowego powstałe w okresie płodowym, okołoporodowym lub bardzo wczesnym dzieciństwie.
- KONCEPCJA HORMONALNA – traktuje dysleksję jako skutek nadprodukcji hormonu męskiego (testosteronu) w okresie prenatalnym. Potwierdzać to może fakt, że syndrom ten częściej dotyczy chłopców, niż dziewcząt.
Obecnie mówimy o POLIETIOLOGII DYSLEKSJI, ponieważ uwarunkowania zaburzeń w dysleksji są wielorakie (polietiologia). Wskazuje się na dziedziczność, zmiany anatomiczne i zaburzenia fizjologiczne układu nerwowego (w okresie ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu). Zaniedbanie środowiskowe oraz brak szybkiej interwencji pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.
Jakie są typy i rodzaje dysleksji?
Biorąc pod uwagę etiologię zaburzenia:
- DYSLEKSJA ROZWOJOWA – związana z zakłóceniami w procesie rozwoju dziecka.
- DYSLEKSJA NABYTA – powstaje nagle, niezależnie od procesów rozwojowych, najczęściej w wyniku uszkodzenia mózgu.
Biorąc pod uwagę zaburzone funkcje:
- DYSLEKSJI TYPU WZROKOWEGO – jest konsekwencją zaburzeń percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo – ruchowej.
- DYSLEKSJI TYPU SŁUCHOWEGO – wynika z zaburzeń percepcji słuchowej, pamięci słuchowej, funkcji językowych.
- DYSLEKSJA INTEGRACYJNA – spowodowana niewłaściwą współpracą prawidłowo rozwiniętych funkcji percepcyjno-motorycznych.
Biorąc pod uwagę aktywność mózgu:
- DYSLEKSJA LINGWISTYCZNA – występuje, gdy u dziecka uczącego się czytać dominuje aktywność lewej półkuli mózgowej, co powinno mieć miejsce w okresie późniejszym, kiedy umiejętność czytania jest już opanowana.
- DYSLEKSJA PERCEPCYJNA – diagnozowana jest, kiedy u dziecka, które opanowało umiejętność czytania, dominuje aktywność prawej półkuli mózgowej, odpowiednia podczas wcześniejszej fazy rozwojowej – nabywania umiejętności czytania.
Kiedy można postawić diagnozę dysleksji?
- Dysleksja jest diagnozowana dopiero na drugim etapie edukacji (kl. IV-VI).
- Wcześniej mówimy o ryzyku dysleksji, czyli zwiększonym prawdopodobieństwie, że zaburzenie to rozwinie się u dziecka w przyszłości.
- Pamiętajmy jednak, że ryzyko dysleksji nie oznacza, że dziecko na pewno będzie dyslektykiem.
- Każde dziecko rozwija się we własnym tempie, a na drodze edukacji spotyka różne trudności, które musi przezwyciężyć.
- Normalne trudności trwają krótko i znikają pod wpływem wzmożonego treningu w czytaniu i pisaniu.
- Symptomy ryzyka dysleksji są uporczywe i nasilają się zamiast ustępować.
Jakie są symptomy dysleksji, w zależności od etapu rozwoju?
- Niektóre symptomy dysleksji można zauważyć już w wieku niemowlęcym.
- W zależności od wieku, etapu kształcenia pewne objawy stają się bardziej wyraziste, część z nich zanika.
- Funkcjonowanie dziecka zależne jest od głębokości deficytów percepcyjno-motorycznych
OKRES OKOŁOPORODOWY
- nieprawidłowa ciąża
- nieprawidłowy przebieg porodu
OKRES NIEMOWLĘCY
- brak raczkowania
- obniżone spoczynkowe napięcie mięśni
- opóźniony rozwój mowy
- opóźniony rozwój ruchowy
- nadmierna ostrożność
WIEK PRZEDSZKOLNY
- mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo)
- trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter
- oburęczność
- opóźniony rozwój mowy
- mylenie prawej i lewej ręki
- wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą
- trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych
WIEK WCZESNOSZKOLNY
- kłopoty z dzieleniem na sylaby i rozróżnianiem głosek w wyrazach
- problemy z poprawnym wymawianiem wielosylabowych słów
- mała precyzja ruchów dłoni, nieumiejętność wiązania kokardki, cięcia nożyczkami po śladzie
- nieprawidłowy uchwyt kredki lub narzędzia pisarskiego
- nieprawidłowy kierunek kreślenia linii i liter
- problem z rysowaniem i odtwarzaniem szlaczków
- mylenie liter kształtopodobnych (m-n-u, p-b-d-g, l-ł-t)
- słaba orientacja w przestrzeni (nad, pod, za, obok) i w czasie (pory dnia)
- słabe zapamiętywanie liter, cyfr i kształtów geometrycznych
- ubogie słownictwo
- liczne błędy gramatyczne
- kłopoty z uczeniem się sekwencji (wierszyki, dni tygodnia, miesiące)
- niskie różnicowanie głosek podobnie brzmiących (z-s, g-k, p-b, t-d)
- nieestetyczne próby pisania
- niska sprawność ręki piszącej
- brak ustalonej stronności ciała i dominującej ręki
- kłopot z opanowaniem zegara
- niska koordynacja ruchowa
- problem z nauczeniem się jazdy na rowerze i łapaniem piłki
WIEK 9-12 LAT
- trudności z płynnym czytaniem
- trudności z rozumieniem czytanych treści
- wolne tempo dekodowania wyrazów
- mylenie liter w wyrazach
- nieortograficzny zapis wyrazów
- mylenie znaków i cyfr w matematyce
- kłopoty z podstawianiem do wzoru
- trudności w nauce geometrii i poruszaniu się na mapie
- problem z nauczeniem się tabliczki mnożenia
- zapominanie bieżącej daty i dnia tygodnia
- mała organizacja własna („roztrzepanie”)
- zapominanie o zadaniach domowych, klasówkach i sprawdzianach
- niska umiejętność wypowiadania się na piśmie (np. lakoniczne wypracowania)
- mylenie lewej i prawej strony
- mała orientacja na zegarze
- kłopoty z powiedzeniami i przysłowiami
- nieestetyczny zapis w zeszytach
- niska samoocena z powodu słabych osiągnięć w szkole
MŁODZIEŻ (od 12 lat)
- wolne tempo czytania i nadal brak płynności
- nieprawidłowe odczytywanie słów lub całych informacji
- dalsze trudności w poprawnym zapisie słów
- nieestetyczne pismo, czasami zupełnie nieczytelne
- kłopoty z planowaniem, organizacją i układaniem w sekwencje
- nieumiejętność streszczania tekstu i selekcji informacji
- zwięzłe wypowiedzi pisemne (krótkie, nierozwinięte wypracowania, czasem nie na temat)
- trudności z robieniem notatek i przepisywaniem z tablicy
- unikanie zadań związanych z czytaniem i pisaniem
- słaba pamięć, wolne zapamiętywanie nowych treści
- mylenie niektórych liter lub wyrazów
- kłopot z szybkim nazywaniem przedmiotów lub przypominaniem sobie informacji
- mylenie znaków i symboli (matematyka, fizyka, chemia)
- słaba orientacja na mapie i w przestrzeni
- niska samoocena z powodu powolnych postępów
Osoba ze zdiagnozowaną dysleksją może mieć także trudności z:
- układaniem puzzli,
- budowaniem z klocków,
- orientacją w terenie,
- odczytywaniem mapy, numerów i symboli autobusów, numerów dróg,
- interpretowaniem tabel, diagramów, wykresów,
- rozpoznawaniem symboli graficznych (znaki drogowe, piktogramy),
- prowadzeniem samochodu,
- zapisem i odczytem nut oraz symboli miar i wag,
- wybieraniem numeru telefonu,
- wykonywaniem obliczeń na kalkulatorze.
Jak wygląda terapia dysleksji?
- Dysleksja nie ustępuje z wiekiem, jest obecna przez całe życie.
- Nie można wyeliminować dysleksji, ale poprzez odpowiednią terapię możliwe jest znaczne ograniczenie zakresu trudności.
WAŻNE!
Terapia dysleksji odbywa się w ramach specjalistycznych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub terapii pedagogicznej, uzupełnianych pracą własną ucznia w domu, według zaleceń terapeuty.
ZAJĘCIA KOREKCYJNO-KOMPENSACYJNE / TERAPIA PEDAGOGICZNA
Istotą prowadzonych zajęć jest:
- KOREKCJA – czyli usprawniania zaburzonych funkcji poznawczych i ruchowych dziecka oraz ich współdziałania.
- KOMPENSACJA – usprawniania funkcji dobrze rozwijających się celem wspomagania tych słabiej funkcjonujących lub częściowego ich zastępowania.
Pamiętajmy, że zajęcia korekcyjno-kompensacyjne nie są zajęciami dydaktyczno-wyrównawczymi!
Więcej informacji na temat zajęć korekcyjno-kompensacyjnych znajdziecie tutaj >
CEL TERAPII PEDAGOGICZNEJ – stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia i usprawnianie funkcji ważnych w procesie uczenia się czytania i pisania:
- wzrokowo-przestrzennych – skupiania uwagi wzrokowej, spostrzegania i pamięci wzrokowej, spostrzegania przestrzeni,
- słuchowo-językowych – skupiania uwagi słuchowej, spostrzegania i pamięci słuchowej, dźwięków mowy oraz funkcji językowych,
- motorycznych – sprawności manualnej i ogólnego rozwoju ruchowego dziecka,
- współdziałania ze sobą funkcji – koordynacji funkcji wzrokowo-ruchowej oraz wzrokowo-słuchowej podczas pisania.
NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY PRACY TERAPEUTYCZNEJ:
- ODDZIAŁYWANIA PEDAGOGICZNE – celem jest umożliwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania oraz kontynuowania nauki szkolnej (usprawnianie zaburzonych funkcji, ćwiczenie sprawności czytania i pisania).
- ODDZIAŁYWANIA PSYCHOTERAPEUTYCZNE – to pomaganie dziecku w zrozumieniu problemu dysleksji, motywowanie do pracy nad przezwyciężaniem zaburzeń, eliminowanie stresu wynikającego z doświadczanych trudności, zapobieganie wtórnym zaburzeniom, praca nad emocjami i motywacją do nauki, wzmacnianie wiary w siebie i swoje możliwości.
Wiele przydatnych informacji dotyczących metod pracy dziecka z ryzyka dysleksji znajdziecie w materiałach udostępnionych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji – tutaj.
Artykuł został napisany w oparciu o następujące źródła:
- Bogdanowicz M., Borkowska A., Model rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
- Bogdanowicz M. Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole, Gdynia 2005.
- Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji dysortografii i dysgrafii, Gdańsk 2012.
- Bogdanowicz M., O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lublin 1995.
- Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji problem i diagnozowanie, Gdańsk 2002.
- Dysleksja rozwojowa. Fakt i tajemnica w diagnostyce psychologiczno-pedagogicznej, pod red. M. B. Pecyny, Opole 2011.
- Krasowicz – Kupis G., Język, czytanie i dysleksja, Lublin 2001.
- Przewodnik dla rodziców dzieci z dysleksją, Fundacja Społeczno Kulturalna EURO-IDEA.
- Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1996.
- Żołyńska-Głuszak T., Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, czyli dysleksja rozwojowa, Lublin 2005.
