Wiedza w pigułce na temat terapii pedagogicznej
W artykule znajdziesz odpowiedzi na następujące pytania:
- co to jest terapia pedagogiczna,
- do kogo skierowane są zajęcia z terapii pedagogicznej,
- jaki jest cel oraz zasady terapii pedagogicznej,
- ile czasu trwa terapia pedagogiczna,
- kto może prowadzić zajęcia z terapii pedagogicznej,
- jaki powinien być dobry terapeuta pedagogiczny.
Rozmawiając o pracy ze znajomymi nie związanymi z branżą edukacyjną często dostaje pytania dotyczące tego, co to jest terapia pedagogiczna i czym zajmuje się terapeuta pedagogiczny. Również wielu rodziców, których dzieci korzystają z terapii pedagogicznej, ale także nauczycieli ma problem z podaniem trafnej definicji pojęcia terapia pedagogiczna. W związku z tym postanowiłam przygotować artykuł, który zawiera podstawowe informacje dotyczące terapii pedagogicznej i mam nadzieję rozwieje wszelkie wątpliwości.
Pojęcie terapii pedagogicznej
Terapia pedagogiczna to całokształt działań o charakterze korekcyjno-kompensacyjnym. Polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji oraz doskonaleniu tych, które są dobrze rozwinięte. Wszystko to odbywa się pod “skrzydłami” terapeuty. Dawniej terapia pedagogiczna nazywana była reedukacją, teraz utożsamiana jest głównie z zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi. Trzeba jednak wiedzieć, że to zbyt wąskie ujęcie, ponieważ terapia pedagogiczna obejmuje nie tylko zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, ale także wszelkie formy pracy działające na dziecko stymulująco i usprawniająco. Terapia pedagogiczna to również pomoc psychologiczna oraz wszelkie inne działania specjalistyczne, których głównym celem jest wspieranie dzieci wykazujących trudności w rozwoju czy zachowaniu. Trudności o których mowa można korygować za pomocą środków pedagogicznych – dydaktycznych i wychowawczych poprzez właściwe oddziaływania specjalistyczne o charakterze psychologiczno-pedagogicznym, profilaktycznym i medycznym. Terapia pedagogiczna jest to zatem specjalistyczna pomoc dziecku w pokonywaniu jego zaburzeń rozwojowych, trudności w nauce (eliminowanie niepowodzeń szkolnych) oraz zachowaniu, która ma prowadzić do pozytywnych zmian w sferze psychoedukacyjnej dziecka.
Do kogo skierowana jest terapia pedagogiczna?
Terapia pedagogiczna skierowana jest do dzieci i młodzieży m.in.:
- z trudnościami w nauce, w szczególności w nauce czytania i pisania oraz ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia),
- z zaburzeniami przetwarzania słuchowego,
- z trudnościami z pamięcią, koncentracją uwagi,
- z nadpobudliwością psychoruchową,
- z zaburzeniami integracji sensorycznej,
- z problemami dotyczącymi lateralizacji,
- przejawiających nieharmonijny rozwój,
- mających obniżony poziom umiejętności manualnych i grafomotorycznych,
- przejawiających trudności w zakresie orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej.
Terapia pedagogiczna organizowana jest także dla dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, u których zdiagnozowano ryzyko dysleksji. Jako, że zajęcia z terapii pedagogicznej organizowane są w przedszkolu i szkole podstawowej terapia pedagogiczna może być prowadzona zarówno z 5-latkiem, jak i z dzieckiem w wieku szkolnym. W ramach terapii pedagogicznej usprawniane są analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny.
Cel terapii pedagogicznej
Celem terapii pedagogicznej jest usuwanie przyczyn i objawów trudności w uczeniu się, a więc stworzenie dziecku możliwości do wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego, stymulowanie funkcji percepcyjno-motorycznych, wyrównywanie braków w umiejętnościach i wiadomościach oraz usuwanie przyczyn niepowodzeń szkolnych. Terapia pedagogiczna powinna zapewnić zmianę postaw względem trudności i niepowodzeń szkolnych oraz wzrost motywacji dziecka do uczenia się.
Zasady terapii pedagogicznej
Jest wiele zasad terapii pedagogicznej, natomiast moim zdaniem są zasady, które powinny obowiązywać zawsze, we wszelkich oddziaływaniach terapeutycznych (zasady za: I. Czajkowską, K. Herdą – 1989; B. Zakrzewską – 1976; Z. Sękowską – 1998):
- zasada indywidualizacji – środków i metod oddziaływania korekcyjnego,
- zasada stopniowania trudności – stopniowe przechodzenie od ćwiczeń łatwiejszych do trudniejszych, ale tylko wtedy, kiedy te łatwiejsze zostały opanowane,
- zasada korekcji zaburzeń – ćwiczenia najgłębiej zaburzonych funkcji i najmniej opanowanych umiejętności (aby utrzymać motywację i zainteresowanie dziecka trzeba robić przerwy oraz ćwiczyć różne funkcje – nie skupiać się tylko na jednej),
- zasada kompensacji zaburzeń – ćwiczenie funkcji zaburzonych z funkcjami niezaburzonymi,
- zasada systematyczności,
- zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego,
- zasada współdziałania z domem i ze szkołą – dobra współpraca,
- zasada atmosfery życzliwości i serdeczności,
- zasada utrzymywania u dziecka zainteresowania pracą,
- zasada celowości,
- zasada wszechstronności,
- zasada optymizmu pedagogicznego.
Formy i metody pracy terapeutycznej
Formy i metody pracy terapeutycznej muszą być dostosowane do możliwości i umiejętności dziecka. Podstawowymi formami organizacyjnymi są: praca indywidualna (w pełni dopasowana do potrzeb i możliwości dziecka oraz przebiegająca według zindywidualizowanego programu), a także praca z grupą (grupa stworzona według określonego kryterium, np. wieku uczniów, rodzaju problemu lub zaburzenia). Wg rozporządzenia o pomocy psychologiczno-pedagogicznej w jednej grupie może uczestniczyć do 5 uczniów.
Można wyróżnić 5 podstawowych metod terapii pedagogicznej:
- Metody usprawniania funkcji percepcyjno-motorycznych.
- Metody usprawniania funkcji językowych.
- Metody usprawniania pamięci i koncentracji.
- Metody usprawniające pisanie i czytanie.
- Metody relaksacji.
Ile czasu trwa terapia pedagogiczna?
Czas trwania zajęć
Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej mówi, że zarówno w szkole, jak i w przedszkolu godzina wszystkich zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a więc także zajęć korekcyjno-kompensacyjnych trwa 45 minut. Organizując zajęcia z terapii pedagogicznej poza szkołą czas może zostać wydłużony, ale nie powinien przekraczać 60 minut ze względu na efektywność pracy dziecka.
Czas trwania terapii
Ciężko jest od razu przewidzieć czas trwania terapii – wszystko zależy od indywidualnego przypadku. Jeśli zajęcia odbywają się systematycznie, a praca jest intensywna niewielkie zaburzenia można wyrównać do roku. Kiedy mamy do czynienia z poważniejszymi zaburzeniami praca będzie odpowiednio dłuższa. B. Kaja uważa, że efektywność prowadzonej terapii jest zależna od kilku czynników do których zalicza:
- trafność diagnozy,
- osobę terapeuty,
- zaburzenia, doświadczenia, potrzeby i motywację dziecka,
- sytuację terapeutyczną,
- ogólną atmosferę terapeutyczną,
- intensywność i czas trwania terapii.
Kto może prowadzić zajęcia z terapii pedagogicznej?
Rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli mówi, że zajęcia specjalistyczne, do których zaliczają się zajęcia korekcyjno-kompensacyjne może prowadzić terapeuta pedagogiczny, a więc osoba, która posiada przygotowanie pedagogiczne oraz która ukończyła:
- studia w zakresie terapii pedagogicznej, na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub placówki, lub
- studia na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki, i studia pierwszego stopnia, studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny, w zakresie terapii pedagogicznej.
Czym zajmuje się terapeuta pedagogiczny?
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach do zadań terapeuty pedagogicznego należy:
1) prowadzenie badań diagnostycznych uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się w celu rozpoznawania trudności oraz monitorowania efektów oddziaływań terapeutycznych;
2) rozpoznawanie przyczyn utrudniających uczniom aktywne i pełne uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki;
3) prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym;
4) podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających niepowodzeniom edukacyjnym uczniów, we współpracy z rodzicami uczniów;
5) wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:
a) rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych
uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki,
b) udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Ile wynosi pensum nauczyciela terapii pedagogicznej?
Pensum pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych nie może być wyższe niż 22 godziny tygodniowo (art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. B Karty Nauczyciela – od 1 września 2018 r.).
Jaki powinien być dobry terapeuta?
Terapeuta w swoich działaniach powinien pamiętać, że podstawą organizacji oddziaływań terapeutycznych jest:
- nie szkodzić,
- nie ośmieszać,
- nie dyskwalifikować,
- nie karać za to co nie stanowi winy człowieka,
- nie pogłębiać istniejących zaburzeń,
- nie przyczyniać się do powstawania nowych.
Źródła wykorzystane w artykule:
- Notatki własne z studiów podyplomowych z terapii pedagogicznej.
- Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole: poradnik dla nauczycieli, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989.
- Kaja B., Zarys terapii dziecka, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2001.
- Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, pod red. H. Wasyluk-Kuś, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2020 w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.
- Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, WSPS, Warszawa 1998.
- Skorek E.M., Terapia pedagogiczna, Impuls, Kraków 2007.
- Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1985.
- Zakrzewska B., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1976.
