Dziecko i zabawa

Dlaczego zabawa jest tak ważna w życiu każdego dziecka?

Z artykułu dowiesz się m.in.:

co to jest zabawa i jakie są jej charakterystyczne cechy,
jakie są funkcje zabawy,
jakie są etapy rozwoju zabawy,
jak ocenić rozwój dziecka na podstawie zabawy,
jakie są rodzaje dziecięcych zabaw,
dlaczego dziecko powinno się bawić.

CO TO JEST ZABAWA?

Zabawa jest naturalną formą aktywności dziecka. Jest punktem wyjścia dla rozwoju dziecka, a więc innymi słowy, aby dziecko mogło się rozwijać musi się bawić.

Cechy charakteryzujące zabawę:

dobrowolna, nie wiąże się z przymusem,
jest przyjemnością,
zamknięta w określonych ramach czasu i przestrzeni,
zawiera element niepewności, niespodzianki i zaskoczenia,
zróżnicowana – tyle, ile pomysłów dziecka, tyle różnych zabaw,
zawiera konwencje i reguły,
występują elementy fikcyjne.

Dzieci w zabawie najczęściej odzwierciedlają to, co obserwują w świecie dorosłych, dlatego też zabawa może wiele powiedzieć o funkcjonowaniu środowiska domowego dziecka.

FUNKCJE ZABAWY

Poznawcza – umożliwia przekazywanie i nabywanie pojęć oraz wiedzy.
Funkcjonalna – pozwala na przygotowanie się do życia, uczy nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz radzenia sobie z problemami.
Komunikatywna – uczy komunikowania się z innymi – zarówno bycia rozumianym, jak i rozumienia innych.
Kompensacyjna – pozwala realizować potrzebę aktywności i działania.
Interpersonalna – pozwala na tzw. „wgląd w siebie”, a więc poznanie swoich mocnych i słabych stron, swoich możliwości i zdolności.
Terapeutyczna – pozwala rozładować napięcie, radzić sobie ze stresem oraz uzewnętrznić skrywane w sobie emocje.

ZABAWA A ROZWÓJ DZIECKA

Zabawa rozwija się wraz z dzieckiem, dlatego też brak zabawy lub zabawa w nieadekwatny dla danego wieku sposób może być sygnałem, że rozwój dziecka nie przebiega prawidłowo.

Przed 3 r.ż. – zabawy są spontaniczne o charakterze manipulacyjnym, nie rządzą nimi żadne reguły, a czynnikiem inicjującym zabawę jest percepcja (zwykle wzrokowa lub/i słuchowa). Zabawa szybko się zmienia, gdyż dziecko błyskawicznie traci zainteresowanie.
Od 3 r.ż. – zabawa przenosi się do wyobraźni dziecka, zaczynają występować elementy fantazji, pojawia się „działanie na niby”.

ETAPY ROZWOJU ZABAWY

0-6 miesiąc życia:

Zainteresowaniem cieszą się zabawki kontrastowo-wizualne (biało-czarne, czerwone, zielone, błyszczące – ok. 2 miesiąca życia).
W tym okresie liczba zabawek nie powinna przekraczać 3 (dziecko nie potrafi dokonywać wyboru).
Jest to czas pobudzania aktywności i komunikacji dziecka (ok. 4 miesiąc życia).
Ważne jest nazywanie części ciała podczas codziennych czynności pielęgnacyjnych.

7-12 miesiąc życia:

W tym czasie występują przede wszystkim zabawy: paluszkowe, manipulacyjne, zabawa piłkami, kubkami, przedmiotami, które można pchać lub ciągnąć, zabawy z pokazywaniem, zabawy w chowanie przedmiotów, zabawa typu: jest – nie ma, dawanie – przyjmowanie.
W tym okresie dziecko skupia się na poznawaniu przestrzeni.
Pojawiają się pierwsze książeczki.

Ok. 1 r.ż. pojawia się zabawa funkcjonalna. Jest to rodzaj zabawy polegający na użyciu przedmiotów adekwatnie z ich przeznaczeniem (np. budowanie z klocków) lub łączenie przedmiotów w konwencjonalny sposób (np. mieszanie łyżeczką w kubeczku). Bardzo ważne znaczenie ma tutaj obserwacja dorosłych (uczenie się od innych).

12-24 miesiąc życia:

Rozpoczyna się czas z książeczką – oglądanie, pytanie, odpowiadanie.
Pojawiają się zabawy naprzemienne.
Dziecko bardzo lubi wszelkiego typu rymowanki, wyliczanki.
Bardzo duże znaczenie mają zabawy ruchowe, zabawy naśladowcze oraz zabawy przedmiotami codziennego użytku.
Dziecko chętnie bawi się klockami (buduje wieżę z 4-5 klocków) oraz małymi przedmiotami.
Uczy się chwytu przy pomocy łyżeczki oraz kredki.
Mile widziane są różnego typu układanki, dopasowywanki, a także proste zabawy konstrukcyjne.

Do 36 miesiąca życia:

Pojawiają się zabawy tematyczne z rówieśnikami.
W zabawach naśladowczych występują sekwencje – dziecko śpiewa, tańczy.
W tym okresie dziecko m.in. składa obrazek z połówek oraz z 3 części, dopasowuje kształt, kolor, wielkość, dobiera przedmioty do obrazka, układa przedmioty według jednej cechy, układa w pary.
Chętnie rysuje i opowiada treść rysunku.
Rzuca i łapie piłkę, a także jeździ na 3-kołowym rowerze.
Jest w stanie zbudować wieżę z klocków.

Około 2-3 r.ż. pojawia się zabawa symboliczna, czyli tzw. zabawa w udawanie. Pierwsze zabawy w udawanie odzwierciedlają często własne doświadczenia dzieci. Stopniowo pojawiają się w zabawie wydarzenia mniej rutynowe, np. zakupy czy wizyta u lekarza.

Powyżej 3 r.ż.

Występują zabawy naśladowcze przy piosence, rytmiczno-ruchowe.
Dziecko dobrze radzi sobie w zabawach z rozbudowanymi sekwencjami.
Zabawy stają się coraz ciekawsze – pojawiają się zabawy z regułami, zabawy tematyczne oraz zabawy językowe.

Około 3-4 r.ż. dzieci udają przy pomocy tworzonych w zabawie narracji. Przedmioty zaczynają odgrywać mniejszą rolę.

Zabawa w udawanie jest ważna również dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, kiedy dzieci biorą udział w grach z regułami.

RODZAJE ZABAW

Zabawy manipulacyjne – występują najwcześniej w rozwoju dziecka, gdyż pojawiają się w 4-5 miesiącu życia, co jest związane z kształtowaniem się sprawności chwytania. Początkowo dziecko ogląda, obserwuje i uczy się poznawać przedmioty po ich wyglądzie. Za pomocą dotyku poznaje ich powierzchnię i kształt (doświadczanie świata przez dotyk jest bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju dziecka). Dziecko poznaje przedmioty poprzez uderzanie i wydawane przez nie dźwięki. Wraz z rozwojem zaczyna działać za pomocą przedmiotów – wykonuje czynności danym przedmiotem zgodnie z jego przeznaczeniem. Zabawy manipulacyjne służą rozwijaniu się myślenia przyczynowo-skutkowego oraz zaspakajają ciekawość świata.

Zabawy konstrukcyjne – są kolejnymi zabawami w rozwoju dziecka, kiedy dotychczasowa manipulacja staje się zabawą konstrukcyjną. Zabawy te polegają na tworzeniu „czegoś” z dowolnego materiału. Związane są z budowaniem, ale też z tworzenie nowych zabawek lub przerabianiem przedmiotów. Można zaliczyć tutaj m.in.: budowanie z klocków, rysowanie, pisanie, budowanie z piasku, z gliny, robienie wycinanek, układanie obrazków, robienie łańcuszków, puszczanie baniek mydlanych, rzucanie cieni na ścianę, ale także opowiadanie czy śpiew. Zabawy konstrukcyjne rozwijają wyobraźnię przestrzenną, myślenie techniczne oraz umożliwiają poznanie różnych tworzyw.
Zabawy tematyczne (iluzyjne, fikcyjne) – są to zabawy w odgrywanie roli, a więc zabawy dramatyczne, naśladowcze, twórcze i odtwórcze. Zabawy te umożliwiają dziecku poznanie ról społecznych, relacji międzyludzkich oraz przestrzeganie reguł. Zabawy tematyczne mocno współgrają z rozwojem dziecka – od bardzo prostych po stopniowo coraz dokładniejsze ustalenia i reguły, podejmowanie ról społecznych innych niż bezpośrednie otoczenie dziecka, używanie rzeczywistych przedmiotów charakterystycznych dla odgrywanej roli.
Zabawy dydaktyczne – to swego rodzaju rozrywka umysłowa. Zabawy te opierają się głównie na zagadkach, układankach, loteryjkach, segregowaniu oraz różnego typu grach edukacyjnych (m.in. planszowych, zręcznościowych). Ważny w tych zabawach jest fakt, że dziecko musi się podporządkować określonym regułom. W zabawie dydaktycznej dziecko ma okazję poszerzać swoje wiadomości oraz ćwiczyć koncentrację uwagi, pamięć i spostrzeganie.
Zabawy ruchowe – są zabawami bardzo różnorodnymi i mają szczególne znaczenie w rozwoju dziecka, gdyż zarówno ciało, jak i umysł potrzebuje aktywności fizycznej dla prawidłowego rozwoju. Ponadto zabawy ruchowe pozwalają dziecku wyładować negatywne emocje, pozbyć się napięć, rozwijają samodzielność, odwagę i zaradność. Ruch wyzwala pozytywne emocje, co wprowadza dziecko w dobre samopoczucie.
Zabawy teatralne – podobne do zabaw tematycznych, gdyż również opierają się na zmianie ról. Kontakt z teatrem pozwala dzieciom rozwijać pozytywne cechy, postawy, zachowania i świat wartości. Teatr bawiąc – uczy, ponieważ przekazuje wartości uniwersalne i życiową mądrość. Zabawy teatralne zapewniają dzieciom wszechstronny rozwój, uczą właściwego komunikowania się w grupie, umożliwiają budowanie relacji z ludźmi oraz dokonywanie własnych wyborów.

DLACZEGO DZIECKO POWINNO SIĘ BAWIĆ?

Zabawa jest niezwykle ważna w życiu każdego dziecka. Jest dominującą formą działalności dziecka, a więc tym, czym dla dorosłego nauka lub praca. Dziecku powinny zostać stworzone takie warunki, aby zabawa mogła się pojawić.

Zabawa wpływa przede wszystkim na stymulowanie rozwoju psychoruchowego, jak również:

rozwija inteligencję,
umożliwia poznanie samego siebie,
uczy empatii – kształtuje wrażliwość na problemy świata, rozwija zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby,
kształtuje zdolność rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności,
uczy radzenia sobie z porażką,
kształtuje zdolność odnoszenia sukcesu,
rozwija zdolność do współpracy,
uczy umiejętności podporządkowywania się regułom,
kształtuje postawy dziecka i umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach,
pozwala realizować pragnienia,
uczy odróżniać rzeczywistość od fikcji,
pozwala wyrażać siebie,
ćwiczy regulację emocji,
pozwala zredukować stres,
umożliwia odpoczynek i relaks,
pozwala urzeczywistnić skrywane emocje,
rozwija wyobraźnię i myślenie abstrakcyjne,
rozszerza krąg doświadczeń dziecka,
rozwija pomysłowość i kreatywność.

Katalog korzyści płynących z zabawy nie jest zamknięty. Jeśli macie swoje propozycje, chętnie uzupełnię listę 😊

Źródła:

Notatki własne oraz materiały ze studiów podyplomowych „Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka”.
Dyner W. J., Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Ossolineum, Wrocław 1983.
Elkonin D. B., Psychologia zabawy, WSiP, Warszawa 1984.
Hemmerling W., Zabawy w nauczaniu początkowym, WSiP, Warszawa 1990.
Hojniewicz W., Rozwój organizacji zabaw w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1982.
Kwiatowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1988.
Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995.
Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995.